Nằm tại nơi địa đầu Tổ quốc, Ga Đồng Đăng (Lạng Sơn) không chỉ là một điểm giao thương quan trọng mà còn là nhân chứng lịch sử của mối giao lưu kinh tế, văn hóa giữa Việt Nam và Trung Quốc. Từ những ngày đầu chỉ là một ga nhỏ trên tuyến đường sắt liên vận quốc tế, Ga Đồng Đăng đã trải qua hành trình phát triển ấn tượng, vươn mình trở thành “cửa ngõ” sầm uất, mang trong mình sứ mệnh kết nối và phát triển trong bối cảnh hội nhập.

Hơn một thế kỷ qua, Ga Đồng Đăng đã đứng vững, chứng kiến bao thăng trầm lịch sử của ngành Đường sắt Việt Nam, của tỉnh Lạng Sơn và của cả đất nước. Dù chỉ là một "chấm nhỏ như hạt muối" trên bản đồ Lạng Sơn rộng lớn và mạng lưới đường sắt gần 3.000 km của Việt Nam, nhưng chấm nhỏ ấy lại chứa "vị mặn của cả đại dương."

Hành trình lịch sử Ga Đồng Đăng gắn liền với sự hình thành của tuyến đường sắt Hà Nội - Mục Nam Quan, tuyến đường sắt đầu tiên thực dân Pháp cho xây dựng ở xứ Bắc Kỳ từ năm 1890. Thời điểm đó, Ga Đồng Đăng, ban đầu chỉ là một điểm đỗ cuối cùng của tuyến đường này, được thiết lập vào ngày 8/4/1902. Sáu năm sau, vào ngày 1/1/1908, khi đoạn đường sắt Đồng Đăng - Nam Quan dài 4 km được đưa vào khai thác, Ga Đồng Đăng chính thức trở thành là một nhà ga trên tuyến Hà Nội - Nam Quan dài 167 km. Đây là cột mốc quan trọng, đánh dấu hơn 100 năm hình thành và phát triển của ga.

Trong dòng chảy không ngừng của lịch sử, sau những cống hiến vượt bậc trong chiến tranh, Ga Đồng Đăng tiếp tục khẳng định vị thế và tiềm năng của mình trong công cuộc xây dựng đất nước. Từ một Ga cấp II, Ga Đồng Đăng đã vươn lên thành Ga cấp I vào ngày 15/12/2004, cấp cao nhất trong hệ thống nhà ga Việt Nam hiện nay. Điều này không chỉ đánh dấu một bước tiến vượt bậc về quy mô mà còn khẳng định sự trưởng thành vượt bậc của đội ngũ cán bộ, công nhân viên sau nhiều năm được thử thách, rèn luyện trong cơ chế thị trường năng động nhưng cũng đầy khắc nghiệt.

Quá trình phát triển của Ga Đồng Đăng không chỉ là sự mở rộng về quy mô mà còn là sự chuyển mình mạnh mẽ về vai trò và chức năng. Từ một điểm dừng chân nhỏ bé, ga đã trở thành “cửa ngõ” quốc tế sầm uất, nhưng tiềm năng của ga vẫn còn rất lớn, cần được "đánh thức".

Trong những năm đổi mới, Ga Đồng Đăng đã liên tục được mở rộng, nâng cấp và hiện đại hóa. Năm 1992, ga được xây dựng mới hoàn toàn từ đống đổ nát, với mặt bằng hơn 129.000 m² và 15 đường ray có khả năng chạy cả hai khổ đường 1 m và 1,435 m. Các công trình như nhà ga chính, sở giao tiếp, trạm toa xe, đầu máy, nhà lưu trú, nhà ăn công cộng cũng được hoàn thành đồng bộ, khang trang. Điều này phục vụ kịp thời cho nhu cầu vận chuyển hành khách, hàng hóa tăng cao sau khi Việt Nam và Trung Quốc nối lại thông xe đường sắt giữa hai nước.

Sự thay đổi về chức năng và cơ sở vật chất của Ga Đồng Đăng thể hiện rõ qua việc khối lượng vận tải hành khách và hàng hóa nội địa cũng như liên vận quốc tế của ga tăng cao. Ga không chỉ đơn thuần là nơi đón gửi tàu mà còn là trung tâm tác nghiệp, điều phối và cung cấp các dịch vụ liên vận quốc tế, hải quan, biên phòng. Từ tháng 8/1998, Ga Đồng Đăng được tách ra khỏi Hạt vận chuyển Hà Lạng, chuyển về trực thuộc Xí nghiệp Liên hợp vận tải Đường sắt khu vực I, khẳng định vai trò, vị trí và quy mô tổ chức được nâng lên tương xứng với yêu cầu nhiệm vụ của nhà ga trong thời kỳ mới.

Ông Vũ Thanh Bình, Giám đốc Chi nhánh Ga Đồng Đăng, Trưởng ga kiêm Sở trưởng giao tiếp chia sẻ: Mặc dù đã có những bước tiến vượt bậc, tiềm năng của Ga Đồng Đăng vẫn còn những 'khoảng bỏ ngỏ' đáng kể. Nền kinh tế đất nước liên tục phát triển, nhu cầu vận tải hàng hóa và đi lại của nhân dân ngày càng tăng, khách du lịch quốc tế đến Việt Nam đông hơn, tạo ra cơ hội lớn cho ngành Đường sắt nói chung và Ga Đồng Đăng nói riêng. Ga Đồng Đăng nằm trên trục giao thông của Đường sắt Liên Á và trục giao thông quan trọng của vành đai kinh tế Bắc - Nam trong "chiến lược hợp tác Việt - Trung". Tuy nhiên, ga vẫn phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt trên thị trường vận tải.

Điển hình là việc đường bộ hoàn thành cải tạo, nâng cấp đoạn Quốc lộ 1A Hà Nội - Đồng Đăng, rút ngắn hành trình xuống dưới 3 giờ, trong khi hành trình tàu đường sắt vẫn mất hơn 5 giờ. Điều này khiến hành khách có xu hướng “rời bỏ” đường sắt vì "thời gian là tiền bạc". Các doanh nghiệp tư nhân vận tải đường bộ cũng năng động và chủ động hơn trong việc thu hút khách hàng và tham gia vận tải hàng hóa.

Đối với tiềm năng du lịch, dù vị trí địa đầu mang lại lợi thế về cảnh quan thiên nhiên kỳ thú và lịch sử phong phú, cũng như khả năng kết nối khách du lịch quốc tế, nhưng việc khai thác tiềm năng này thông qua đường sắt vẫn còn hạn chế. Tốc độ vận chuyển chưa cạnh tranh so với đường bộ, cùng với việc các tour du lịch thường ưu tiên di chuyển bằng ô tô cá nhân hoặc xe khách, đã làm cho vai trò của Ga Đồng Đăng trong việc "mở lối du lịch" cho Lạng Sơn và khu vực chưa thực sự được phát huy tối đa.

Những yếu tố này cho thấy, dù có vị trí chiến lược và cơ sở vật chất được đầu tư, Ga Đồng Đăng vẫn cần những giải pháp đột phá để vượt qua các rào cản, tối đa hóa tiềm năng và tiếp tục vươn mình, xứng đáng với tầm vóc một cửa ngõ quốc tế quan trọng của Việt Nam.