Hậu thượng đỉnh Trump - Putin: Xung đột Nga - Ukraine bao giờ kết thúc?

Cuộc gặp thượng đỉnh giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin dấy lên nhiều hy vọng về thoả thuận chấm dứt xung đột ở Ukraine.

Nhiều hy vọng đặt ra trước khi cuộc gặp thượng đỉnh giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin diễn ra tại căn cứ Liên hợp Elmendorf-Richardson ở Anchorage, Alaska, tuy nhiên, theo như phát biểu từ lãnh đạo Mỹ - Nga thì mọi thứ vẫn phải chờ, chưa có lệnh ngừng bắn ở Ukraine.

Câu hỏi đặt ra lúc này là liệu xung đột kéo dài giữa Nga và Ukraine bao giờ sẽ đi đến hồi kết? Tưởng chừng như câu trả lời sẽ có sau cuộc găp thượng đỉnh Trump - Putin hôm 15/8, thế nhưng, Tổng thống Trump chỉ cho biết ông và Tổng thống Putin "đạt một số tiến triển" và "tiến triển lớn" trong cuộc gặp song phương, đồng thời nhấn mạnh sẽ không có thỏa thuận nào cho đến khi có được thỏa thuận".

Nhận định về kết quả cuộc gặp Trump - Putin, trả lời phỏng vấn Báo Điện tử VTC News, TS Nghiêm Tuấn Hùng - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và an ninh, Viện Nghiên cứu châu Âu và châu Mỹ, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, TS Nghiêm Tuấn Hùng cho rằng, điều đáng chú ý là sự thiếu vắng của một văn bản ràng buộc.

“Đây có thể là kết quả có chủ đích: Giữ khe hở để kỹ thuật hóa từng phần trước khi ký kết bất kỳ khung nguyên tắc nào. Kết quả hữu hình vì thế sẽ nằm ở bước tiếp theo: Có xuất hiện nhóm công tác liên ngành? Có lịch tham vấn với Kiev và đồng minh? Có danh mục biện pháp nhân đạo 'đi trước' để tạo đà tin tưởng?

Khoảng trống cũng hiện rõ: Không có lời giải công khai cho bài toán 'ai kiểm chứng', 'ai can thiệp khi vi phạm', 'ai trả giá nếu đổ vỡ'. Không có sự tham gia trực tiếp của Ukraine ở vòng đầu khiến mọi phác thảo phải chờ kiểm nghiệm chính trị cả tại Ukraine lẫn trong các nghị viện phương Tây. Vì vậy, dù tông giọng tích cực, mọi bên vẫn cần chuẩn bị cho chu kỳ thương lượng dài hơi, nơi tốc độ và chất lượng triển khai quan trọng hơn lời hứa bề nổi”, TS Nghiêm Tuấn Hùng nêu.

Theo TS Nghiêm Tuấn Hùng, sau cuộc gặp tại Alaska, có nhiều kịch bản cho xung đột Nga - Ukraine. Trong đó, xác suất kịch bản “đi từng bước nhỏ” cao hơn đột phá toàn diện.

Điều thực tế nhất trong 6 - 12 tháng là một đường cong xung đột đi ngang hoặc hạ bậc nhẹ, phụ thuộc chặt chẽ vào việc các bên có biến thiện chí chính trị thành cơ chế giám sát có thể kiểm chứng hay không. Nếu không, quỹ đạo sẽ trôi về bế tắc kéo dài, nơi mỗi lần “mở cửa” ngoại giao lại bị chiến trường kéo tụt.

Kịch bản 1: Đóng băng chiến thuật, xung đột cường độ trung bình. Đường tiếp xúc tương đối ổn định, các trận pháo kích và UAV tiếp diễn với mật độ vừa phải, các đòn tầm xa thỉnh thoảng tạo sóng. Hai bên củng cố công sự, xoay vòng lực lượng, ưu tiên phòng không và tác chiến điện tử.

Trạng thái này giảm sốc cho thị trường và dư luận, nhưng không phải hòa bình; nguy cơ va chạm ngoài ý muốn vẫn tồn tại ở các nút nhạy cảm như nhà máy điện hạt nhân hay tuyến vận tải chiến lược.

Kịch bản 2: Leo thang cục bộ để cải thiện vị thế đàm phán. Trước khi bất kỳ dừng bắn nào có hiệu lực, một bên (thường là bên đang kỳ vọng lợi thế) thúc đẩy mũi tiến công hạn chế nhằm cải thiện đường ranh trước khi “đóng băng”.

Điều này tạo ra dao động địa bàn ở một vài khu vực nhưng không đảo chiều chiến lược. Phản ứng của bên kia là đẩy mạnh tác chiến tầm xa và phá hoại hậu cần, khiến vòng xoáy hành động - đối hành động kéo dài.

Kịch bản 3: Đòn răn đe kết hợp với ngoại giao. Các biện pháp giảm rủi ro hệ thống - nhất là ổn định hạt nhân dân sự, cơ chế an toàn trên không - biển, và trao đổi tù binh - được ghép với một lộ trình giám sát quốc tế có giới hạn.

Khi lòng tin tăng dần theo từng bước nhỏ, cường độ chiến sự có thể hạ bậc, dù vấn đề lãnh thổ vẫn bị “treo”. Để kịch bản này bền vững, nguồn tiếp tế phòng không - đạn dược cho Ukraine và mức kiềm chế của Nga đều phải duy trì ở ngưỡng dự báo được.

Kịch bản 4: Xung đột leo thang. Một sự cố lớn (tổn thất dân sự quy mô lớn, tai nạn hạt nhân, đụng độ hải - không với NATO) kích hoạt chuỗi leo thang chính trị lẫn quân sự. Trừng phạt bậc hai được mở rộng, chuỗi cung toàn cầu bị gián đoạn, và rủi ro tính toán sai lầm tăng mạnh. Đây là kịch bản chi phí cực cao mà mọi bên đều muốn tránh, song không thể loại trừ.

Các chỉ dấu sớm đáng theo dõi gồm: Lịch làm việc liên tục của các nhóm công tác nhân đạo và giám sát; Thay đổi về cường độ tấn công tầm xa vào hạ tầng sâu; Tín hiệu thống nhất thuật ngữ trong phát biểu của ba bên về “giám sát - xác minh - tuân thủ”; Thông điệp trong nước của Nga và Ukraine về vùng đỏ lãnh thổ; Mức độ thống nhất trong liên minh phương Tây về trừng phạt và hỗ trợ quân sự.

Xung đột Nga - Ukraine bùng phát tháng 2/2022, đến thời điểm này, các bên liên quan đang tích cực thực thi các hoạt động ngoại giao, tìm kiếm giải pháp chấm dứt xung đột. Mặc dù, bước đầu, Mỹ, Nga, Ukraine bước đầu có những nhất trí về quan điểm ngừng bắn song sự khác biệt trong lập trường, thiếu niềm tin, đong đếm lợi ích khiến các bên không tìm được tiếng nói chung. Xung đột ở Ukraine sẽ phụ thuộc rất lớn vào ý chí, quan điểm và các bước đi tiếp theo của lãnh đạo Mỹ, Nga, Ukraine sau cuộc gặp thượng đỉnh Trump - Putin.