Quản lý thiết bị bay không người lái trong nông nghiệp: Không để công nghệ trở thành hiểm họa

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đang là khu vực đi đầu trong ứng dụng công nghệ vào sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là việc sử dụng thiết bị bay không người lái (drone) trong canh tác lúa. Công nghệ này góp phần giải bài toán thiếu lao động, giảm chi phí, tăng năng suất và nâng cao hiệu quả trong các khâu phun thuốc, bón phân, gieo sạ. Tuy nhiên, đi cùng với làn sóng số hóa đồng ruộng là lỗ hổng lớn về đào tạo, hành lang pháp lý và giám sát kỹ thuật, khiến thiết bị hiện đại này trở thành con dao hai lưỡi, đe dọa đến an toàn con người, môi trường canh tác.

Hiệu quả thấy rõ, rủi ro cũng cận kề

Chỉ trong vài năm, drone đã trở thành công cụ quen thuộc trên đồng lúa tại các tỉnh, thành phố vùng ĐBSCL, giúp nông dân tiết kiệm nhân công, giảm tiếp xúc với hóa chất, rút ngắn thời gian canh tác. “Từ khi thuê drone, tôi không còn phải vất vả như trước. Phun nhanh, đều, tiết kiệm được công và thuốc”, ông Nguyễn Minh Tuân, nông dân tại xã Mỹ Quí, tỉnh Đồng Tháp chia sẻ. Ông Hà Minh Triều, đại diện Hợp tác xã Phước Trung (TP Cần Thơ) cũng khẳng định: “Gần như toàn bộ xã viên đã chuyển sang dùng dịch vụ drone để bón phân, phun thuốc. Nhanh hơn, tiết kiệm hơn, hiệu quả hơn, không có lý do gì để không dùng”.

Thế nhưng đằng sau lợi ích rõ ràng là những nguy cơ đã bắt đầu hiện diện. Cuối năm 2024, tại huyện Hòn Đất (tỉnh Kiên Giang), một người dân đã thiệt mạng vì va chạm với drone đang hoạt động gần đường giao thông. Cũng trong năm 2024, tại Cà Mau, một người bị gãy mũi và tổn thương mắt do bị drone lao thẳng vào người. Tại nhiều địa phương khác, người dân bị ngộ độc vì drone phun thuốc sai kỹ thuật, bay lệch hướng.

Lý giải nguyên nhân, theo các chuyên gia, phần lớn người điều khiển drone hiện nay chưa qua đào tạo chính quy, vận hành thủ công, thậm chí tắt ra đa hỗ trợ để tiết kiệm pin, dễ dẫn đến sự cố kỹ thuật. Drone sử dụng lâu ngày không bảo trì, pin chất lượng thấp cũng là nguyên nhân gây rơi rớt đột ngột. Không chỉ đe dọa đến con người, việc phun thuốc sai kỹ thuật còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến cây trồng và môi trường.

Theo ông Hồ Văn Chiến, nguyên Giám đốc Trung tâm Bảo vệ thực vật phía Nam, thuốc bảo vệ thực vật hiện nay vẫn thiết kế cho bình phun tay, chưa tối ưu cho thiết bị bay. Trong khi đó, chưa có tài liệu kỹ thuật chính thống hướng dẫn cách pha thuốc, độ cao bay, tốc độ gió, thời điểm phun phù hợp với drone, dẫn đến tình trạng “mạnh ai nấy làm”. “Một thiết bị drone có thể cài đặt đến 16 kiểu phun khác nhau, nhưng nếu người vận hành không hiểu rõ, hiệu quả sẽ không như kỳ vọng, thậm chí còn phản tác dụng. Khi drone bay thấp, lệch hướng trong gió mạnh, thuốc có thể tràn sang vườn cây ăn trái, gây cháy lá, giảm năng suất. Thậm chí, khi lúa đang trổ bông, chỉ một đợt phun sai kỹ thuật cũng có thể khiến cả cánh đồng bị đổ rạp như vừa trải qua cơn bão nhỏ”, ông Hồ Văn Chiến cho biết.

Đồng bộ chính sách, chuẩn hóa vận hành

Trong khi drone nông nghiệp đang phát triển nhanh chóng tại ĐBSCL, hệ thống pháp luật lại vẫn dừng ở những văn bản ban hành từ hơn 10 năm trước, như Nghị định số 36/2008/NĐ-CP và Nghị định số 79/2011/NĐ-CP. Dù Luật Phòng không nhân dân năm 2024 đã có hiệu lực từ tháng 7-2025, nhưng đến nay vẫn chưa có nghị định hướng dẫn thi hành, khiến các địa phương chưa thể chủ động cấp phép bay, toàn bộ hồ sơ vẫn phải gửi về Cục Tác chiến (Bộ Tổng Tham mưu), gây chậm trễ và thiếu linh hoạt.

Theo Thiếu tá Phan Văn Điện, Trợ lý Ban Phòng không (Bộ CHQS tỉnh Cà Mau): “Nếu không kiểm soát tốt, thiết bị bay không người lái có thể đe dọa an toàn bay, an ninh quốc phòng. Hiện các địa phương vẫn thiếu lực lượng chuyên trách, việc kiểm tra, giám sát cũng như quản lý thiết bị công nghệ này còn nhiều khó khăn, bất cập. Trong khi đó, nhiều người vận hành chưa qua đào tạo, bay cất-hạ cánh không đúng kỹ thuật, là mối nguy tiềm tàng”.

Thực tế, quản lý drone đang bị chồng chéo giữa nhiều bộ, ngành: Bộ Quốc phòng quản lý vùng trời; Bộ Nông nghiệp và Môi trường quản lý sản xuất và hóa chất; Bộ Giao thông vận tải chịu trách nhiệm về an toàn bay; Bộ Công an quản lý an ninh trật tự. Trách nhiệm không rõ ràng khiến việc giám sát, kiểm tra tại địa phương gần như bị buông lỏng.

Đáng lo ngại hơn, tại nhiều vùng quê, người vận hành thiết bị chủ yếu là nông dân hoặc các tổ dịch vụ tự phát, không có chứng chỉ hành nghề, không được đào tạo bài bản. Không ít người chỉ biết cài chế độ phun ly tâm rồi... bay. Phun lúc nào, phun thế nào là tùy vào đơn đặt hàng. Họ coi việc điều khiển drone là đơn giản, ai cũng làm được mà quên mất rằng đây là thiết bị công nghệ cao, yêu cầu vận hành phải chuẩn xác, có kiến thức, có trách nhiệm. Trước thực tế trên, ông Nguyễn Đức Tài, giảng viên Trường Cao đẳng nghề An Giang đề xuất: “Cần nhanh chóng xây dựng mã ngành đào tạo chính quy về drone nông nghiệp tại các cơ sở dạy nghề. Sinh viên cần được học cả về kỹ thuật vận hành, bảo trì, bảo dưỡng thiết bị lẫn pháp lý và ứng dụng trong sản xuất”.

Để drone thực sự trở thành trợ thủ đắc lực của người nông dân và phục vụ sản xuất bền vững cần một chiến lược quản lý toàn diện, bao gồm: Hoàn thiện hành lang pháp lý: Cần ban hành quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về drone nông nghiệp, trong đó quy định rõ các điều kiện sử dụng, loại thuốc, độ cao bay, địa hình và tiêu chuẩn an toàn. Đào tạo chính quy người vận hành: Việc điều khiển drone nên được xem như một nghề có điều kiện, yêu cầu chứng chỉ hành nghề, tương tự như bằng lái xe. Các tỉnh, thành phố có đủ điều kiện cần được trao quyền cấp phép bay, giám sát và xử lý vi phạm. Đồng thời cần kiện toàn lực lượng kiểm tra tại cơ sở, tăng cường tập huấn, tuyên truyền cho nông dân hiểu đúng và dùng đúng.

Drone nông nghiệp là xu thế tất yếu, nhưng để công nghệ phát huy hiệu quả, không thể thiếu nền tảng quản lý khoa học và đào tạo bài bản. Nếu buông lỏng, rủi ro không chỉ dừng lại ở vài tai nạn cá biệt mà có thể ảnh hưởng đến cả hệ sinh thái nông nghiệp và an toàn của người dân. Đừng để công nghệ hiện đại trở thành hiểm họa chỉ vì thiếu một “bàn tay dẫn dắt”.