Chuyện về một nhân chứng tham dự Lễ duyệt binh lịch sử ngày 1-1-1955

Anh Nguyễn Kháng Chiến, con của một người lính đã tham gia hai cuộc kháng chiến của dân tộc, gửi cho tôi xem một đoạn trích trong phim tài liệu “Ngày lịch sử” do Đài Phát thanh và Truyền hình Hà Nội mua bản quyền của Viện Lưu trữ phim ảnh Nhà nước Nga. Trên điện thoại, anh chia sẻ câu chuyện có yếu tố ngẫu nhiên: Khi anh tìm tư liệu trên Youtube, tình cờ và vô cùng bất ngờ nhận ra cha mình trong phim.

Năm đó, cha anh 25 tuổi, Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 375, Trung đoàn 9, Sư đoàn 304, được giao nhiệm vụ Chỉ huy trưởng Khối Chiến sĩ thi đua toàn quân tham gia Lễ duyệt binh ngày 1-1-1955 chào mừng Chủ tịch Hồ Chí Minh, Trung ương Đảng và Chính phủ trở về Thủ đô sau 9 năm kháng chiến.

Sự kiện diễn ra tại Quảng trường Ba Đình, đến nay đã tròn 70 năm.

“Tôi lặng đi vì xúc động khi tìm được một phần chân dung ông cụ thân sinh! Lúc ấy thật là không biết diễn tả cảm xúc thế nào! Hình ảnh bố tôi trong phim rất trẻ trung, cương nghị, trang nghiêm, đứng đầu khối chỉ huy giơ tay chào Đại tướng Võ Nguyên Giáp khi ông đi duyệt các khối diễu binh. Hình ảnh ấy như sợi dây thiêng liêng gắn kết quá khứ với hiện tại, nối hai thế hệ với nhau. Tôi hiểu, đó là niềm vinh dự lớn của bố tôi, không phải người chiến sĩ nào cũng may mắn có được. Với các quân nhân được tham dự buổi lễ, họ không chỉ đại diện cho đơn vị, cho quân đội, mà cho cả đất nước và lịch sử hào hùng của dân tộc”, anh Chiến bộc bạch.

Vì sống xa nhà, anh Chiến gửi đường link bộ phim để các cháu ở nhà mở cho ông xem. Hôm sau, qua điện thoại, anh thấy cha mình chăm chú xem phim qua màn hình ti vi, ông khóc lặng đi không thành tiếng.

Các cháu hỏi ông có nhận ra ai trong phim không, ông gật đầu rồi khẽ đặt tay lên ngực. Ai cũng hiểu, cảm xúc đến bất ngờ khiến ông không nói thành lời, những ký ức một thời tuổi trẻ cống hiến cho sự nghiệp đấu tranh vì độc lập, tự do của dân tộc đã ùa về trong trí nhớ...

Từ câu chuyện của anh Nguyễn Kháng Chiến chia sẻ, trung tuần tháng Tám, khi Hà Nội đang rạo rực cờ hoa chào mừng kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9, tôi đến thăm ba anh, Thiếu tướng Nguyễn Văn Phước, năm nay ông đã 96 tuổi, nguyên Chủ nhiệm khoa Xe tăng-Thiết giáp, Học viện Quân sự Cao cấp (nay là Học viện Quốc phòng), tại ngôi nhà ở khu đô thị phía Nam thành phố. May mắn là ông vẫn mạnh khỏe và dường như chưa quên điều gì...

Ông chậm rãi kể: “Tôi nguyên là chiến sĩ Đại đội 71, Tiểu đoàn 375 của Trung đoàn 9, Sư đoàn 304, được tham gia nhiều trận đánh oanh liệt trong các chiến dịch Trần Hưng Đạo, Quang Trung, Hoàng Hoa Thám, Hòa Bình, Thượng Lào, Điện Biên Phủ. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ tiếp quản Thủ đô, đơn vị tôi rút về đóng quân ở khu vực Miếu Môn (Hà Nội). Thời gian này, tôi được bổ nhiệm là Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 375 (Trung đoàn 9, Sư đoàn 304), rồi được lựa chọn làm nhiệm vụ huấn luyện bộ đội chuẩn bị duyệt binh ở sân bay Tông.

Hiểu được ý nghĩa quan trọng của nhiệm vụ, chúng tôi luyện tập rất hăng say, bất chấp thời tiết mưa rét. Một thời gian sau, những đồng chí được lựa chọn lại được đưa về tập trung tại sân bay Bạch Mai (Hà Nội) để tập luyện tiếp và tổng duyệt.

Thương cán bộ, chiến sĩ luyện tập duyệt binh vất vả, nên Bác Hồ đã ba lần đến động viên, tặng quà, một lần ở sân bay Tông, hai lần ở sân bay Bạch Mai. Mỗi lần được nhìn thấy Bác, như tiếp thêm cho bộ đội nguồn sức mạnh vượt qua mọi khó khăn để hoàn thành tốt nhất nhiệm vụ”.

“Trong bối cảnh Hiệp định Geneva vừa được ký kết và nhân dân chờ mong ngày thống nhất đất nước, ngày duyệt binh 1-1-1955 đánh dấu bước trưởng thành về sức mạnh quân sự của Việt Nam. Từ những chiến sĩ chân trần, mang gậy tầm vông, súng kíp thời kỳ đầu chống thực dân Pháp, đoàn duyệt binh trên Quảng trường Ba Đình hôm ấy được tổ chức chính quy với trang bị, vũ khí đa dạng. Đây là cuộc duyệt binh đầu tiên của Quân đội ta kể từ ngày lập nước, nên trên gương mặt mỗi cán bộ, chiến sĩ đều toát lên niềm tự hào, vinh dự vô biên”, Thiếu tướng Nguyễn Văn Phước đánh giá.

Một cuộc đời đến nay ngót một thế kỷ, Thiếu tướng Nguyễn Văn Phước đã tham gia và chứng kiến những sự kiện quan trọng nhất trong lịch sử dân tộc: Từ Cách mạng Tháng Tám lẫy lừng đến thiên sử vàng Điện Biên, từ tiếp quản Thủ đô tới duyệt binh mừng Chủ tịch Hồ Chí Minh và Trung ương Đảng, Chính phủ về Hà Nội, từ trận đầu đánh thắng của bộ đội tăng thiết giáp ở Làng Vây đến Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, cả những khi đất nước khó khăn đến những thành tựu của công cuộc đổi mới mang lại... Trong những năm tháng ấy, ông đã nhiều lần vinh dự được gặp Bác Hồ, Đại tướng Võ Nguyên Giáp, mà cho đến hôm nay, ông vẫn giữ nguyên vẹn trong mình niềm tin yêu, kính trọng.

Tôi nhớ lại câu chuyện của anh Chiến - người con trai hiếu nghĩa, luôn muốn tìm về cội nguồn, truyền thống của gia đình: “Tròn 10 năm sau ngày lễ trọng đại trên, cha mẹ sinh tôi ra đời, vào ngày 1-1-1965, tôi là con thứ ba trong gia đình, là kết quả của cuộc đoàn tụ của gia đình trên đất Vĩnh Phú (nay là Phú Thọ) sau hai chục năm xa nhau; năm 1965 cũng là năm chiến tranh ác liệt trên cả hai miền đất nước. Tên “Kháng Chiến” là niềm tin của bố mẹ tôi về ngày chiến thắng trong cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc. Cũng như bao gia đình bộ đội, cha tôi đi công tác biền biệt, mẹ thì nén lại nỗi nhớ thương xa cách, kiên trì lao động, học tập và nuôi con... Trong trí nhớ của bố tôi, người vợ Nguyễn Thị Phương với đôi quang gánh và hai đầu quang là hai đứa con thơ, lặn lội mấy chục cây số dưới bom đạn giặc, đã trở thành hình ảnh không bao giờ có thể quên!”.

Tôi nắm bàn tay ông, đôi bàn tay đồi mồi, lủng củng những đốt, những ngón... Những câu chuyện không còn nằm yên trong trí óc ông, mà qua lời kể đã sống động, ngân vang và lan tỏa. Đó là ký ức quý giá của ông, đại diện cho lớp người thời đó, đã hy sinh hạnh phúc riêng cho nhiệm vụ chung lớn lao của đất nước.

Ngày 2-9 tới đây, Việt Nam sẽ kể câu chuyện 80 năm của dân tộc ở Ba Đình, Hà Nội. Câu chuyện được kể bằng hình ảnh, âm thanh, bằng cả triệu nụ cười trên phố và triệu trái tim khắp trăm miền hướng về Thủ đô của hòa bình, về dân tộc yêu chuộng hòa bình trên thế giới. Tôi hình dung, trong câu chuyện ấy, may mắn sao vẫn có ông - nhân chứng của lịch sử - trên Quảng trường Ba Đình đầy nắng gió.