Chính quyền xã: Tuyến đầu phòng chống thiên tai

Từ ngày 1/7 vừa qua, hệ thống chính quyền địa phương chuyển từ ba cấp sang hai cấp, nhằm tổ chức, vận hành bộ máy tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả và có sự thống nhất, thông suốt của nền hành chính Nhà nước từ Trung ương đến cơ sở.

Điều này cũng đặt cấp xã vào vị trí tuyến đầu, chịu trách nhiệm toàn diện đối với công tác phòng chống thiên tai.

Để làm tốt vai trò mắt xích quan trọng, kết nối giữa hệ thống chỉ đạo từ cấp tỉnh, cơ quan chuyên môn đến cộng đồng dân cư, chính quyền cấp xã cần có đủ nguồn lực và năng lực xử lý nhanh mọi tình huống, tham gia ứng phó thiên tai ngay từ giờ đầu, nhằm hạn chế đến mức thấp nhất thiệt hại.

Cảnh báo từ sớm, từ xa

Theo Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai, trung bình mỗi năm, thiên tai làm 240 người chết và mất tích, thiệt hại kinh tế gần 30.000 tỷ đồng. Các hiện tượng lũ quét, sạt lở đất ngày càng gia tăng, nhất là ở miền núi phía bắc và miền trung. Những đợt thiên tai gần đây như: bão Yagi (2024), bão số 3 (2025) và mưa lũ trái mùa cho thấy, nếu không có sự chủ động từ chính quyền cơ sở, sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp chính quyền, thiệt hại sẽ lớn hơn rất nhiều. Chỉ tính riêng từ đầu năm 2025 đến nay, thiên tai đã làm 134 người chết, 4 người mất tích và hơn 100 người bị thương, gây thiệt hại kinh tế hơn 8.000 tỷ đồng.

Phó Trưởng phòng Ứng phó và Khắc phục hậu quả thiên tai (Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai) Nguyễn Xuân Tùng nhận định, phòng chống thiên tai luôn là giải pháp hữu hiệu giúp giảm thiệt hại đến mức thấp nhất. Muốn phòng chống hiệu quả, công tác chỉ đạo, cảnh báo phải được đưa ra từ sớm, từ xa, thống nhất từ Trung ương đến địa phương. Sau ngày 1/7, cấp xã sẽ chịu trách nhiệm toàn diện trong phòng chống thiên tai, từ tuyên truyền, lập kế hoạch ứng phó, dự trữ vật tư, đến cứu hộ, cứu nạn, khắc phục hậu quả, quản lý Quỹ Phòng chống thiên tai và xử lý vi phạm,...

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã có văn bản quy định chi tiết về phân cấp, phân định thẩm quyền quản lý nhà nước trong lĩnh vực đê điều và phòng chống thiên tai. Đây là văn bản pháp lý quan trọng nhằm cụ thể hóa cơ chế vận hành chính quyền hai cấp, bảo đảm tính chủ động, kịp thời của tuyến cơ sở.

Để “đi trước” một bước, giúp phòng chống hiệu quả, cấp xã phải luôn chủ động, làm tròn vai trò là “tiền đồn” chốt chặn trước thiên tai. Theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Ninh Bình Bùi Xuân Diệu, Ninh Bình là một trong những địa phương đi đầu kiện toàn Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự tại 129 xã/phường; xây dựng 66 phương án bảo vệ trọng điểm cấp xã và chín phương án trọng điểm cấp tỉnh; đầu tư hệ thống cảnh báo sớm với trạm đo mưa, đo mực nước, cảnh báo lũ tự động trong quá trình thực hiện nhiệm vụ,...

Tuy nhiên, hiện vẫn chưa có quy chế phối hợp giữa các ban chỉ huy quân sự các xã, trong trường hợp xảy ra thiên tai quy mô liên xã, liên khu vực sẽ là rào cản lớn. Việc chuẩn bị vật tư, trang thiết bị, nhu yếu phẩm ở một số nơi rất thiếu thốn, các phương án, kế hoạch phòng chống thiên tai còn chung chung, “làm cho có”, không sát thực tế.

Theo quy định mới, chính quyền cấp xã được giao khá nhiều thẩm quyền trong phòng chống thiên tai, giống như cấp huyện trước kia, như xây dựng, tu bổ, nâng cấp công trình phòng chống thiên tai trên địa bàn, chuẩn bị nhân lực, phương tiện, trang thiết bị,... theo phương án được duyệt.

Chính quyền xã cũng được giao đôn đốc việc dự trữ lương thực, phòng dịch, tập trung phương tiện, vật tư và trang thiết bị để chủ động ứng phó khi thiên tai xảy ra. Ngoài ra, cấp xã cũng được vận động quyên góp, tiếp nhận và phân bổ nguồn lực để cứu trợ khẩn cấp, tổ chức thẩm định và quyết định hỗ trợ theo thẩm quyền, hoặc tổng hợp báo cáo chính quyền cấp tỉnh hỗ trợ sản xuất vùng bị thiệt hại.

Vận hành tốt ba mắt xích

Việc phối hợp chặt chẽ giữa ba mắt xích cấp tỉnh, cấp xã và cộng đồng là yếu tố then chốt trong cảnh báo sớm và phòng chống thiên tai. Theo đó, cấp tỉnh giữ vai trò chỉ đạo, huy động nguồn lực, hỗ trợ kỹ thuật; cấp xã trực tiếp triển khai, giám sát và báo cáo; cộng đồng tham gia giám sát, cảnh báo và hỗ trợ lẫn nhau.

Sau khi vận hành chính quyền địa phương hai cấp, nhất là “thực chiến” trong bão số 3 và mưa lũ do hoàn lưu bão, có thể khẳng định, chỉ khi ba mắt xích này gắn kết, hệ thống phòng chống thiên tai và cảnh báo sớm mới vận hành trơn tru, hiệu quả, giảm rủi ro. Từ đó, tạo động lực cho các địa phương đẩy mạnh xây dựng hệ thống phòng chống thiên tai và cảnh báo sớm hiệu quả, bền vững, góp phần bảo vệ an toàn tính mạng, tài sản và sinh kế của người dân.

Cuộc tinh gọn các đơn vị hành chính đồng nghĩa với việc các điểm dự báo thiên tai chi tiết cũng được thay đổi, sắp xếp lại tên theo các vị trí phù hợp đơn vị hành chính cấp xã, phường mới. Theo Cục Khí tượng Thủy văn, khi có cảnh báo thiên tai nguy hiểm, hệ thống truyền thông ở Trung ương sẽ đăng tải thông tin dự báo, cảnh báo thời tiết nguy hiểm, hệ thống Đài Khí tượng Thủy văn tỉnh cũng sẽ song hành ban hành bản tin dự báo thời tiết nguy hiểm cho các cơ quan chỉ đạo, chỉ huy ở cấp tỉnh, đồng thời gửi cho cấp xã, phường, đặc khu, giúp chủ động phòng ngừa, giảm nhẹ rủi ro.

Nguyên Bộ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chủ tịch Quỹ Cộng đồng phòng tránh thiên tai Cao Đức Phát đánh giá, để chỉ đạo thông suốt, hiệu quả, cần tăng cường hơn nữa năng lực của cấp xã, đáp ứng yêu cầu phòng chống thiên tai trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt. Đặc biệt, cần rà soát, làm rõ vai trò, thẩm quyền, trách nhiệm của cấp xã và các cơ quan liên quan trong ứng phó thiên tai; xây dựng lại kế hoạch ứng phó thiên tai cụ thể, phù hợp cơ cấu chính quyền mới, có tính toán, kế thừa và nâng cấp kế hoạch cũ.

Bên cạnh đó, cần xác định rõ lực lượng chủ chốt như quân đội, công an, các đoàn thể và cơ chế vận hành tại cấp xã sau khi sáp nhập. Hiện nay, hầu hết các xã có quy mô diện tích và dân số tăng lên, nhiệm vụ phòng chống thiên tai càng trở nên hết sức nặng nề. Nhiều công việc trước đây vốn thuộc cấp huyện nay chuyển về xã, đòi hỏi lực lượng xung kích phải được coi trọng đặc biệt.

Theo Trung tướng Lê Phúc Nguyên, Phó Chủ tịch Hội đồng quản lý Quỹ Cộng đồng phòng tránh thiên tai, nếu không được huấn luyện và trang bị đầy đủ, lực lượng xung kích sẽ không thể đảm đương nhiệm vụ. Đây là lực lượng nòng cốt, chịu trách nhiệm nhận lệnh từ cấp trên, truyền tin cho người dân, ứng phó theo kịch bản đã được chuẩn bị. “Thực tế, nhiều năm qua, chế độ đãi ngộ cho lực lượng này rất thấp, chưa đủ khuyến khích. Về lâu dài, Chính phủ cần có hướng dẫn, quy định cụ thể về tổ chức lực lượng xung kích cấp xã, đặc biệt ở các vùng thiên tai trọng điểm”, ông Nguyên đề xuất.

Theo kinh nghiệm của các chuyên gia, trước thiên tai, chính quyền xã cần xây dựng phương án chi tiết, phù hợp đặc điểm địa hình và dân cư. Trong thiên tai, xã cần bố trí lực lượng trực ban 24/24 giờ để theo dõi thông tin từ cấp trên và kịp thời xử lý tình huống khẩn cấp. Khi cần sơ tán, lực lượng này sẽ nhanh chóng đưa người dân tới nơi an toàn. Sau thiên tai, chính quyền và cộng đồng nhanh chóng tổ chức thăm hỏi, hỗ trợ gia đình bị thiệt hại, giúp người dân nhanh chóng tái thiết cuộc sống. Việc thống kê, báo cáo thiệt hại cần thực hiện khẩn trương để đề xuất phương án hỗ trợ phù hợp