Xu hướng khai thác giá trị văn hóa truyền thống trong kiến trúc

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, ngành kiến trúc Việt Nam đang chứng kiến sự lên ngôi của một xu hướng tìm về cội nguồn, khai thác các giá trị văn hóa truyền thống. Xu hướng này không chỉ thấy qua các công trình đoạt Giải thưởng Kiến trúc quốc gia mà còn thấy ở các cuộc thi dành cho những kiến trúc sư (KTS), nhà thiết kế tương lai.

Giải thưởng Loa Thành là sân chơi uy tín nhất dành cho sinh viên ngành kiến trúc ở Việt Nam. Giải thưởng đã vinh danh hàng nghìn đồ án tốt nghiệp xuất sắc, trong đó có nhiều tác phẩm nổi bật bởi cách tiếp cận văn hóa dân tộc. Một ví dụ tiêu biểu là đồ án “Bảo tàng văn hóa biển miền Trung, Bình Thuận” của Trần Thị Chi (Trường Đại học Văn Lang) đoạt giải nhì Giải thưởng Loa Thành 2023 và cùng năm giành quán quân Giải thưởng đồ án tốt nghiệp quốc tế (IGPA).

Đồ án lấy cảm hứng từ văn hóa biển miền Trung, với thiết kế mô phỏng hình ảnh những con sóng và mạng lưới đánh cá, kết hợp hài hòa với cảnh quan thiên nhiên. Không gian bảo tàng được tổ chức theo mô hình mở, tạo điều kiện cho cộng đồng địa phương tham gia vào các hoạt động văn hóa, đồng thời bảo tồn những giá trị truyền thống như nghề làm nước mắm và Lễ hội cầu ngư.

Với những KTS, nhà thiết kế tương lai, đưa giá trị văn hóa truyền thống vào các sản phẩm cụ thể, có tính ứng dụng cao là hướng đi rất được quan tâm. Có thể thấy qua sản phẩm nội thất kiến trúc do các nhà thiết kế trẻ tìm tòi sáng tạo. Trong Cuộc thi "Học sinh, sinh viên với ý tưởng khởi nghiệp" lần thứ VI-2024, các sinh viên Khoa Nội thất, Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội đã giành giải nhì với Dự án “Đông Hồ mới-Bộ lưu niệm tượng 3D Đông Hồ và set tô tượng”.

Sử dụng công nghệ in 3D kết hợp những phần mềm dựng hình, các sinh viên đã “khoác áo mới” cho những nhân vật trong tranh Đông Hồ. Sản phẩm không chỉ giúp lưu giữ và truyền bá nét đẹp, giá trị nghệ thuật truyền thống tranh dân gian Đông Hồ mà còn tạo ra việc làm cho lao động phổ thông. Cũng là sinh viên Khoa Nội thất, Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội, nhà thiết kế trẻ Hồ Phương Bảo giành quán quân Cuộc thi Thiết kế đồ gỗ Việt 2023 với sản phẩm “Hanoi chair” (ghế Hà Nội) lấy cảm hứng từ kiến trúc đình làng. Bộ sản phẩm này sử dụng gỗ tái chế, kết hợp các họa tiết chạm khắc truyền thống như hoa văn rồng phượng, nhưng được cách điệu để phù hợp với không gian nội thất hiện đại. Thiết kế không chỉ tôn vinh nghề mộc truyền thống mà còn thể hiện sự tinh tế trong việc kết hợp giữa thẩm mỹ và tính ứng dụng, phù hợp với xu hướng nội thất xanh đang thịnh hành.

Xu hướng tìm về lịch sử và văn hóa trong các cuộc thi kiến trúc không chỉ là sự trở lại với những giá trị truyền thống mà còn là cách để sinh viên kiến trúc đối thoại với bối cảnh xã hội hiện đại. Những tác phẩm đoạt giải thưởng thường thể hiện sự kết hợp giữa yếu tố bản địa và các xu hướng toàn cầu như kiến trúc xanh, phát triển bền vững và công nghệ số. Theo GS, TS, KTS Nguyễn Quốc Thông, nguyên Phó chủ tịch Hội KTS Việt Nam, việc khai thác có chọn lọc các giá trị văn hóa truyền thống trong thiết kế kiến trúc hiện đại là cách để tạo nên những công trình, sản phẩm độc đáo, vừa hiện đại vừa mang đậm bản sắc dân tộc.

Điều đáng mừng hiện nay là ngày càng có nhiều cuộc thi để sinh viên ngành kiến trúc thể hiện tài năng, tạo cơ hội để họ đóng góp vào việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa Việt Nam. Những tác phẩm đoạt giải thường mang tính thực tiễn cao, phản ánh sự nhạy bén của thế hệ trẻ trước các vấn đề xã hội như đô thị hóa, biến đổi khí hậu, nguy cơ di sản văn hóa bị mai một. Các cuộc thi ngành kiến trúc còn giúp sinh viên rèn luyện kỹ năng nghiên cứu, tư duy sáng tạo và khả năng ứng dụng thực tiễn. Nhiều đồ án đoạt giải đã được các địa phương và doanh nghiệp quan tâm, mở ra cơ hội để sinh viên tham gia vào các dự án thực tế, từ đó khẳng định vai trò của thế hệ trẻ trong việc định hình tương lai kiến trúc Việt Nam.