Việt Nam trở thành một trong những nước tăng trưởng năng động nhất khu vực

Khu vực tư nhân năng động, hạ tầng được đầu tư mạnh mẽ và quan hệ đối tác toàn cầu ngày càng mở rộng đã đưa Việt Nam trở thành một nền kinh tế thu nhập trung bình năng động trong khu vực.

Từ một nền kinh tế còn nhiều khó khăn sau chiến tranh, Việt Nam đã vươn lên trở thành một trong những quốc gia tăng trưởng năng động nhất khu vực, từng bước hiện thực khát vọng công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập sâu vào dòng chảy kinh tế toàn cầu.

Trong chặng đường phát triển ấy, sự đồng hành của các đối tác quốc tế, trong đó có Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA), đã góp phần quan trọng vào những thành tựu nổi bật về hạ tầng, giáo dục, y tế, cải cách thể chế và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Nhân dịp này, phóng viên Thông tấn xã Việt Nam có cuộc trao đổi với ông Kobayashi Yosuke - Trưởng Đại diện Văn phòng JICA tại Việt Nam, để cùng nhìn lại những dấu ấn hợp tác tiêu biểu và chia sẻ định hướng hợp tác trong thời gian tới.

- Thưa ông, dưới góc nhìn của tổ chức hợp tác quốc tế đã và đang gắn bó nhiều năm với Việt Nam, ông đánh giá như thế nào về những chuyển biến kinh tế giúp Việt Nam trở thành một nền kinh tế thu nhập trung bình năng động trong khu vực?

Ông Kobayashi Yosuke: Sự chuyển đổi kinh tế-xã hội của Việt Nam trong những năm qua thật sự ấn tượng. Kể từ đầu những năm 2000, thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam đã tăng gấp 4 lần, từ khoảng 1.000 USD vào năm 2008 lên hơn 4.100 USD vào năm 2023. Cùng với đó là những bước tiến rõ rệt về giáo dục và y tế: tỷ lệ người dân có bằng đại học tăng từ 20% lên 45% và bao phủ bảo hiểm y tế tăng từ 57% lên 93%.

Những kết quả này phản ánh cam kết mạnh mẽ của Việt Nam đối với phát triển toàn diện, cải cách chiến lược và hội nhập quốc tế. Khu vực tư nhân năng động, hạ tầng được đầu tư mạnh mẽ và quan hệ đối tác toàn cầu ngày càng mở rộng đã đưa Việt Nam trở thành một nền kinh tế thu nhập trung bình năng động trong khu vực. JICA vinh dự được hỗ trợ Việt Nam trong suốt hành trình này, lấy con người làm trung tâm của sự phát triển, thúc đẩy an ninh con người và tăng trưởng chất lượng.

- Trong quá trình đồng hành với Việt Nam, JICA đã triển khai nhiều chương trình hợp tác phát triển song phương trong các lĩnh vực như cơ sở hạ tầng, giáo dục, y tế, đào tạo nguồn nhân lực và cải cách hành chính. Những dấu mốc nào ông cho là nổi bật nhất?

Ông Kobayashi Yosuke: Sự hợp tác của JICA với Việt Nam đã có lịch sử lâu dài nhưng tôi muốn tập trung vào giai đoạn sau khi Nhật Bản nối lại viện trợ phát triển chính thức (ODA) vào năm 1992.

Sau khi Nhật Bản nối lại viện trợ phát triển chính thức (ODA) vào năm 1992, một trong những dự án hợp tác đầu tiên và tiêu biểu là Dự án Ishikawa - một dự án nghiên cứu chung giữa hai nước từ năm 1995 đến năm 2021. Dự án hỗ trợ hoạch định Kế hoạch Phát triển 5 năm lần thứ sáu (1996-2000), góp phần định hướng chính sách trong giai đoạn đầu của quá trình chuyển đổi kinh tế của Việt Nam trong công cuộc Đổi mới.

Chúng tôi cũng triển khai chương trình hợp tác pháp luật và tư pháp lâu dài, do cố Giáo sư Akio Morishima khởi xướng. Các dự án này đã giúp Việt Nam đặt nền móng cho hội nhập quốc tế và xây dựng hệ thống pháp luật - 2 trong 4 trụ cột quan trọng trong chiến lược cải cách, hướng tới mục tiêu đưa Việt Nam trở thành nước thu nhập cao vào năm 2045.

Về phát triển cơ sở hạ tầng, JICA đã hỗ trợ nhiều công trình chiến lược, như đường bộ, cầu, cảng biển, sân bay, nhà máy điện, xử lý nước thải… Trong đó, có một số dự án mang tính biểu tượng trong những năm gần đây là tuyến Metro số 1 của Thành phố Hồ Chí Minh - tuyến đường sắt đô thị ngầm đầu tiên của Việt Nam. Đây là một biểu tượng hợp tác, ứng dụng công nghệ và kinh nghiệm Nhật Bản.

Chúng tôi cũng đang hỗ trợ chuẩn bị cho tuyến Metro số 2 của Hà Nội (Nam Thăng Long-Trần Hưng Đạo), hướng tới việc mở rộng 2 tuyến này, để kết nối Thành phố Hồ Chí Minh với Bình Dương và Nam Thăng Long, Hà Nội với Sân bay Nội Bài.

Bên cạnh đó, chúng tôi chú trọng hỗ trợ giáo dục, y tế và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, góp phần hiện thực hóa các mục tiêu phát triển chung của hai chính phủ.

- Hiện nay, JICA đang ưu tiên hỗ trợ Việt Nam trong những lĩnh vực nào? Và các ưu tiên này có định hướng như thế nào để phù hợp với các mục tiêu phát triển quốc gia của Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh hậu đại dịch COVID-19 và chuyển đổi xanh?

Ông Kobayashi Yosuke: Các ưu tiên hiện tại của JICA phù hợp chặt chẽ với 4 trụ cột cải cách của Việt Nam, bao gồm khoa học-công nghệ, hội nhập quốc tế, phát triển khu vực tư nhân và xây dựng luật pháp, với mục tiêu đến năm 2045 Việt Nam sẽ trở thành quốc gia thu nhập cao.

Trong lĩnh vực khoa học-công nghệ và đổi mới sáng tạo, chương trình cử nhân mới của Đại học Việt-Nhật sẽ góp phần đào tạo 50.000 chuyên gia Việt Nam vào năm 2030. Chúng tôi cũng thúc đẩy các dự án nghiên cứu chung với các trường đại học Việt Nam, hợp tác với Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Quốc gia và Đại học Bách khoa Hà Nội để hỗ trợ khởi nghiệp, nghiên cứu về trí tuệ nhân tạo (AI).

Ngoài ra, JICA còn phối hợp với nhiều trường đại học và viện nghiên cứu nhằm phát triển công nghệ ứng phó Biến đổi Khí hậu, triển khai các dự án như Đập Sabo (đập ngăn lũ quét) để phòng chống sạt lở đất.

Về phát triển khu vực tư nhân, chúng tôi tập trung vào việc hỗ trợ cải thiện khả năng tiếp cận tài chính và phát triển nguồn nhân lực.

Trong lĩnh vực này, gần đây chúng tôi đã ký kết hợp đồng vay vốn mới với ngân hàng Việt Nam Thịnh Vượng (VPBank) nhằm cải thiện khả năng tiếp cận tài chính cho các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa do phụ nữ làm chủ; đồng thời triển khai chương trình đào tạo doanh nhân “Keieijuku” hợp tác với Viện Phát triển Nguồn nhân lực Việt Nam-Nhật Bản thuộc Đại học Ngoại thương.

Chương trình đã đào tạo hơn 800 lãnh đạo và quản lý tại các doanh nghiệp Việt Nam về kỹ năng quản lý dựa trên kinh nghiệm của Nhật Bản, tạo cơ hội cho các doanh nghiệp phát triển mạnh mẽ hơn trên thị trường toàn cầu.

Trong lĩnh vực pháp luật, ngoài hợp tác hỗ trợ cải cách luật pháp và tư pháp, chúng tôi đã phối hợp với Ban Tổ chức Trung ương và Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh để bồi dưỡng cán bộ lãnh đạo các cấp.

Những sáng kiến này hỗ trợ các trụ cột cải cách của Việt Nam - khoa học công nghệ, hội nhập quốc tế, phát triển khu vực tư nhân và xây dựng pháp luật, đồng thời thúc đẩy tăng trưởng xanh và toàn diện.

- Trong quá trình triển khai các dự án hợp tác tại Việt Nam, JICA gặp phải những thách thức gì? Từ góc nhìn của JICA, Việt Nam cần điều chỉnh hoặc cải thiện những khía cạnh nào về thể chế, chính sách hoặc năng lực thực thi để nâng cao hiệu quả hợp tác?

Ông Kobayashi Yosuke: Mặc dù hợp tác giữa hai quốc gia đã đạt được nhiều thành quả, nhưng vẫn còn nhiều thách thức trong quá trình xây dựng và triển khai dự án. Thách thức lớn đầu tiên là việc phòng ngừa và giải quyết tranh chấp trong và sau giai đoạn triển khai các dự án cơ sở hạ tầng lớn. Việc giải quyết tranh chấp giữa chủ đầu tư và nhà thầu thường diễn ra rất chậm và tốn kém. Việc phòng ngừa tranh chấp thông qua việc quản lý dự án tốt hơn dựa trên các văn bản pháp lý và việc áp dụng các cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả hơn là rất cần thiết.

Thách thức lớn thứ hai là những vướng mắc về thủ tục hành chính khiến tiến độ khởi động và triển khai bị chậm. Mặc dù việc tuân thủ thiết kế dự án ban đầu là điều dễ hiểu, nhưng sẽ tốt hơn cho cả hai bên nếu chúng ta có nhiều không gian hơn để điều chỉnh theo những tình huống luôn thay đổi xung quanh dự án.

Chính phủ Việt Nam đang xem xét cải thiện các quy định liên quan và chúng tôi sẵn sàng tiếp tục trao đổi để nguồn vốn ODA được sử dụng hiệu quả nhất.

- Việt Nam đang thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động cải cách thể chế và bộ máy hành chính. Là một đối tác có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực cải cách hành chính công và nâng cao năng lực quản trị quốc gia, JICA có khuyến nghị gì dành cho Việt Nam?

Ông Kobayashi Yosuke: Chúng tôi hoan nghênh những cải cách về thể chế và hành chính của Việt Nam và sẵn sàng tiếp tục hỗ trợ các cải cách này. Nhật Bản có hệ thống chính quyền địa phương hai cấp giống như Việt Nam hiện nay và cũng đã trải qua những cải cách hành chính lớn, bao gồm việc giảm số lượng đơn vị hành chính từ 3.232 đơn vị năm 1999 xuống còn 1.724 đơn vị vào năm 2025, đồng thời đẩy mạnh phân cấp cho chính quyền địa phương.

Mặc dù nhìn chung có thể nói Nhật Bản đã thành công trong việc tiến hành cải cách hành chính, nhưng những đặc điểm riêng của mô hình Nhật Bản đã và sẽ tiếp tục được xem xét và tái cấu trúc theo tình hình xung quanh, ví dụ như khi xu hướng dân số và tình hình tài chính thay đổi. Việt Nam sẽ phải đối mặt với một số thách thức hiện tại của Nhật Bản trong tương lai. Tôi khuyến nghị Việt Nam không chỉ học hỏi từ mô hình hiện tại của Nhật Bản mà còn từ quá trình thử và sai mà Nhật Bản đã và sẽ trải qua trong những năm tới.

- Xin cám ơn ông./.