Tránh “trái đắng” từ lan đột biến tiền tỷ

Thời gian gần đây, lan đột biến bắt đầu “lên cơn sốt”, trở thành đối tượng săn lùng của dân chơi lan dù giá cao chót vót, lên tới vài chục tỷ đồng.

Nhiều ý kiến trái chiều chung quanh các giao dịch mua – bán lan đột biến với giá “khủng”. Câu hỏi đặt ra: giá trị thật hay chỉ là chiêu trò thổi giá “câu khách”? Thế nào là lan đột biến? Vì sao lan đột biến lại có giá trị cao như vậy?

“Quý thì như vàng, không thì như ngọn rau muống”

Lan được xem là loại hoa vương giả nhưng bình dị, thanh tao, và khá phổ biến ở Việt Nam với hàng ngàn chủng loại. Người dân từ nông thôn đến thành thị đều yêu mến loại hoa này và dễ dàng sở hữu bởi chơi lan không cần nhiều diện tích, và giá một giò lan cũng rất “bình dân”, thường chỉ vài chục, vài trăm ngàn đồng.

Với nhiều tên gọi mĩ miều như Hồng mĩ nhân, Bạch tuyết cánh trắng, “người đẹp” Bình Dương, Á hậu, Tiên vũ, Quế lan hương… phong lan được giới mê cây cảnh ráo riết săn lùng, trong đó loài lan var (lan đột biến) đang khiến thị trường “lên cơn sốt”.

Không chỉ là tin đồn, các thương vụ lan đột biến diễn ra công khai, liên tục, với giá trị lên đến vài tỷ, vài chục tỷ đồng. Điển hình là giao dịch mua – bán Hoa Lan Giã Hạc năm cánh trắng giá gần 7 tỷ đồng ở Đà Nẵng.

Mê vẻ đẹp vượt trội, độc đáo, hiếm có của lan đột biến, CLB Hoa lan đột biến Sông Hàn đã quyết định mua và sở hữu độc quyền bông Lan Giã Hạc 5 cánh trắng có giá trị 6,8 tỷ đồng từ anh Tuyên Võ ở La Gi (Bình Thuận).

Trước đó, một “đại gia” ở tỉnh Bình Phước đã xác nhận mình là chủ nhân mới của 3 cây lan đột biến có giá “khủng” gần 32 tỷ đồng. Chủ của những cây lan này thông tin, đó là cây Bảo Duy 5 cánh trắng giá 12 tỷ, cây Bảo Duy 5 cánh trắng khác giá 9,9 tỷ, và cây Da Vàng 10 tỷ đồng.

Mới đây nhất, tại xã Đông La (huyện Hoài Đức, Hà Nội) – nơi được đánh giá là “vựa” hoa lan lớn nhất nhì miền bắc, đã diễn ra giao dịch mua – bán lan đột biến với trị giá lên tới 20 tỷ đồng. Đó là giò lan Bạch Tuyết Á Hậu trổ hoa tuyệt đẹp ngay tại một nhà vườn ở Đông La.

Theo anh Trịnh Đắc Toàn – chủ nhà vườn Trịnh Toàn ở thôn Đồng Nhân, xã Đông La, giá trị những keiki (chồi cây non ươm ra từ đốt thân cây mẹ) lên đến hàng tỷ đồng là do độ quý hiếm của nó. Người ta phải mua cả tấn lan rừng mới sổ ra được vài mặt hoa đột biến, trong khi đó, cả ngàn bông hoa đột biến mới có một bông xuất sắc.

Thị trường lan đột biến đang rất “sốt”. Bản thân anh Toàn cũng chi đến 4 tỷ đồng để mua một giò lan “mẹ” về chăm sóc công phu với hy vọng sẽ “đẻ” ra nhiều keiki con để bán thu hồi vốn và sinh lời. Giá lan đột biến cao, thị trường đang rất nóng, một phần là do người mới chơi vào nhiều, một phần là do sự xuất hiện của nhiều giống hoa đẹp, độc đáo, ai cũng muốn sở hữu, anh Toàn nhận định.

Ông Tạ Công Thực – Chủ tịch Hội nhà vườn hoa lan Đông La cho biết Xã Đông La hiện có gần 300 hộ gia đình trồng lan, trong đó riêng thôn Đồng Nhân đã có khoảng 200 hộ. Xã cũng đã hoàn thiện hồ sơ trình các cấp có thẩm quyền để xin cấp chứng nhận làng nghề trồng phong lan.

Ví chăm lan như chăm con mọn, nuôi lan như nuôi lợn nái quý hiếm, ông chủ nhà vườn Thực Hà bày tỏ: Cũng có khi bắt được “lợn vàng” đẻ được “quý tử” nhưng cũng có khi phải chịu thua lỗ vì cây không may chết hoặc trổ hoa không ưng ý.

“Cây lan quý thì như cây vàng, còn không thì cũng như ngọn rau muống mà thôi”, ông chủ nhà vườn Thực Hà nói.

Nhận diện lan đột biến bằng cách nào?

Chia sẻ với Hội sinh vật cảnh, PGS.TS Đặng Văn Đông – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Rau quả (FAVRI), Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cho biết, cây hoa lan là một loại thực vật, mà đặc tính của thực vật có thể xảy ra quá trình biến dị sinh học. Biến dị sinh học chính là những biến đổi mới, mà cơ thể thực vật thu được do tác động của các yếu tố môi trường và do quá trình tái tổ hợp di truyền.

Biến dị sinh học bao gồm hai loại: Biến dị không di truyền và Biến dị di truyền. Trong biến dị di truyền lại bao gồm hai dạng là biến dị tái tổ hợp và biến dị đột biến.

“Những cây lan đột biến mà chúng ta thấy chưa chắc đã phải là lan đột biến từ sự “biến dị đột biến” mà còn có thể là do “biến dị tái tổ hợp”, tức là do quá trình thụ phấn (do con người hoặc do côn trùng, gió…) đã tạo ra những cây lan mới, khác với đặc tính của cây bố mẹ, khác màu hoa của cây bố, mẹ.

Trong một số cây mà mọi người gọi “đột biến”, có thể có cả những cây thường biến (biến dị không di truyền) tức là cây chỉ khác biệt với cây gốc (hoặc cây mẹ) ở một số thời gian và môi trường nhất định, sau đó nó sẽ trở về trạng thái, tình trạng ban đầu. Chính điều này lý giải tại sao, một số cây ban đầu có màu hoa này, sau lại chuyển sang màu hoa khác”, PGS.TS Đặng Văn Đông phân tích.

Từ những khái niệm trên, PGS.TS Đặng Văn Đông – một trong những chuyên gia hàng đầu về lĩnh vực hoa, cây cảnh ở Việt Nam cho rằng, cây lan có thể nhân giống bằng hạt (hữu tính) và bằng giâm cành (vô tính). Nếu lan nhân giống bằng hữu tính thì hạt phấn sẽ bị phân ly, tức là cây con sẽ không còn giữ được đặc tính của cây mẹ nữa, do vậy phải nhân giống bằng vô tính mới giữ được đặc tính của cây mẹ.

Nhân giống bằng vô tính cũng có hai cách, đó là giâm cành bằng keiki và nhân giống bằng Invitro (nuôi cấy mô). Nếu nhân bằng keiki ngoài vườn ươm hệ số nhân giống thấp, cây thường bị sâu bệnh hại, còn nhân bằng Invitro cây khỏe, hệ số nhân giống cao, sức sống cây con và cây sau này sẽ rất tốt nhưng đòi hỏi kỹ thuật phức tạp, trang thiết bị nhiều, hiện đại.

Song, trên thực tế, có thể là do những người có cây, cứ nghĩ cây con nhân ra sẽ bị thay đổi đặc tính, nên không muốn dùng phương pháp Invitro, cũng có thể họ suy nghĩ cái gì hiếm thì sẽ đắt, nếu nhân bằng phương pháp Invitro, thì khi nhân nhiều rồi, sẽ mất đi giá trị quý và hiếm, nên họ không áp dụng phương pháp này, PGS.TS Đặng Văn Đông cho hay.

TS. Nguyễn Văn Tỉnh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển hoa (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), cây cảnh cho biết, để lai tạo ra các giống hoa lan có đặc điểm khác lạ thì không khó. Tuy vậy, để tạo ra được giống hoa có màu sắc đẹp nhiều người thích thì không phải dễ, đó là xác suất may mắn, có khi hàng nghìn con lai, hàng triệu con lai mới ra được giống đẹp.

“Để lai tạo giống mới thì không khó nhưng để tạo ra được cây đặc biệt, màu sắc hài hoà, đẹp thì hiếm. Lan đột biến đắt ở chỗ hiếm”, ông Tỉnh cho hay.

Cảnh báo người mua

Chủ tịch Hội nhà vườn hoa lan Đông La khuyên người mua nên đến tận nhà vườn hoặc mua lan giá trị cao tại những cơ sở có uy tín. Không nên chạy theo “cơn sốt” lan đột biến, bán cả nhà đất đi để đầu tư vào lan với mục đích làm kinh tế với kỳ vọng làm giàu nhanh chóng.

Mua lan cũng phải có ràng buộc rõ ràng về các điều khoản, trong đó chủ vườn lan Trịnh Toàn lưu ý tới giao ước về thời gian mở bán trở lại giống lan đột biến vừa bán đi là 2 năm – khoảng thời gian đủ để người mua nhân giống và bán keiki thu hồi vốn.

“Đối với những giao dịch giá trị lớn, keiki lan đột biến được nhân giống có thể bán lại cho chủ vườn mà khách đã đến mua, hoặc cũng có thể bán cho khách khác trong giới chơi lan. Nhưng bán xong thì phải sau một thời gian nhất định mới được bán giống lan đó ra thị trường, để người mua mới có thời gian cho keiki phát triển thành cây mẹ và tiếp tục đẻ các keiki con”, anh Toàn chia sẻ.

Không ít người đã phải nếm trải “trái đắng” khi không tìm hiểu kỹ mà đã bỏ ra số tiền lớn để mua lan đột biến. Đối với những chủ vườn uy tín thì họ bảo hành cho để lúc lan trổ hoa, nhưng cũng có những giao dịch chóng vánh theo kiểu trục lợi thì người mua là người “gánh họa” khi lan không trổ bông đúng như cam kết trong khi người bán đã cao chạy xa bay, chẳng biết phương nào mà tìm.

Mới đây, Công an tỉnh Tuyên Quang vừa ban hành văn bản nhận định, hoạt động chuyển nhượng, mua bán hoa lan trên địa bàn tỉnh tiềm ẩn nhiều nguy cơ.

Theo Công an tỉnh Tuyên Quang, giá trị hoa lan được định giá tự do, không có căn cứ, cơ sở pháp lý, là cơ hội cho các hành vi lợi dụng để “thổi giá”, gây sự hấp dẫn giả tạo để dẫn dụ nhiều người chơi mới, kém hiểu biết tham gia vào thị trường lan.

Các hoạt động giao dịch, mua bán, chuyển nhượng diễn ra tự phát, chưa có sự quản lý chặt chẽ từ các cơ quan chức năng, nguy cơ biến tướng theo mô hình đa cấp, hoặc tội phạm rửa tiền lợi dụng hoạt động.

Không có sự bảo đảm, chứng nhận hợp pháp về chất lượng hoa lan; các giao dịch chủ yếu dựa vào cam kết, thỏa thuận bởi người bán với người mua, dễ phát sinh lừa đảo, mâu thuẫn, tranh chấp sau giao dịch.

Nhiều người tham gia đầu tư vì vụ lợi, mong muốn làm giàu nhanh, thiếu kiến thức, bất chấp rủi ro huy động vốn từ người thân, bạn bè, vay mượn ngân hàng, các nguồn vốn ngoài xã hội, thậm chí “tín dụng đen” để đầu tư dễ dẫn đến “nguy cơ có thể vỡ nợ dây truyền và phát sinh các hành vi vi phạm pháp luật từ hoạt động tín dụng đen”.

Việc mua bán hoa lan với số tiền giao dịch lớn, không có sự kiểm soát của cơ quan nhà nước tạo nên “bong bóng đầu tư”.

Từ thực tế trên, Công an tỉnh Tuyên Quang nhận định các hoạt động giao dịch, chuyển nhượng, trao đổi hoa lan đột biến như trên là rất nguy hiểm, có thể dẫn đến hệ lụy rất lớn, tiềm ẩn những nguy cơ cao, làm phát sinh và gia tăng các loại tội phạm, gây mất ổn định xã hội.