Tác hại của thuốc lá: Đừng để quảng cáo đánh lừa

Ngày Thế giới không thuốc lá (31-5) năm 2025 được Tổ chức Y tế thế giới (WHO) lựa chọn chủ đề “Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo” nhằm phơi bày chiến thuật của các tập đoàn thuốc lá trên thế giới trong việc quảng cáo sai sự thật, gây hiểu lầm thuốc lá là sản phẩm không có hại nhằm thu hút người sử dụng, đặc biệt là giới trẻ.

Mối đe dọa sức khỏe cộng đồng

Sử dụng thuốc lá là một trong những mối đe dọa sức khỏe cộng đồng lớn nhất mà thế giới đã và đang phải đối mặt. Mỗi năm trên toàn thế giới có hơn 8 triệu ca tử vong, trong đó có khoảng 1,3 triệu ca tử vong do các bệnh liên quan đến hút thuốc lá thụ động.

Tại Việt Nam, theo ước tính của WHO, sử dụng thuốc lá gây ra hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm. Trong đó, 84.500 người tử vong do các bệnh liên quan đến hút thuốc chủ động, 18.800 người tử vong do các bệnh liên quan đến hút thuốc thụ động. Việc sử dụng thuốc lá đang gây ra gánh nặng nghiêm trọng, ngày càng gia tăng về bệnh tật và tử vong sớm, cũng như chi phí y tế. Thiệt hại kinh tế do thuốc lá ước tính 108.000 tỷ đồng mỗi năm (tương đương 1,14% GDP). Con số này lớn hơn gấp 5 lần so với đóng góp của nguồn thu thuế thuốc lá cho ngân sách quốc gia. WHO nhấn mạnh: Ngày Thế giới không thuốc lá năm 2025 là dịp để phơi bày các cách thức mà các tập đoàn thuốc lá trên thế giới sử dụng để quảng bá, tiếp thị các sản phẩm gây nghiện, cũng như chỉ rõ các chiêu thức quảng cáo sai sự thật, lừa dối mọi người, làm cho các sản phẩm thuốc lá trở nên hấp dẫn hơn, đặc biệt đối với trẻ em và thanh thiếu niên.

Theo các chuyên gia y tế, nicotine và các sản phẩm thuốc lá gây nghiện rất nguy hiểm cho sức khỏe nhưng luôn được các tập đoàn thuốc lá trên thế giới tìm cách để thu hút mọi người sử dụng. Không có bất kỳ sản phẩm thuốc lá nào và không có mức độ tiếp xúc nào đối với thuốc lá được coi là an toàn cho sức khỏe bao gồm cả thuốc lào, xì gà, thuốc lá nung nóng, thuốc lá điện tử, thuốc lá tự cuốn, thuốc lá tẩu và các sản phẩm thuốc lá không khói. Thuốc lá và các sản phẩm chứa nicotine rất có hại cho sức khỏe, thậm chí có thể gây tử vong cho cả người hút và người không hút nhưng thường xuyên tiếp xúc với khói thuốc.

Đối với trẻ em và thanh thiếu niên, các sản phẩm này có thể làm suy yếu nghiêm trọng sự phát triển não bộ. Việc các công ty thuốc lá khuyến khích người nghiện thuốc lá điếu chuyển sang hút thuốc lá nung nóng để giảm tác hại là không có cơ sở khoa học. Thuốc lá nung nóng có chứa nicotine và cũng gây nghiện tương tự như thuốc lá điếu thông thường. Không thể coi là giảm tác hại thuốc lá điếu bằng cách cho sử dụng một sản phẩm gây nghiện khác, đồng thời tạo ra một thế hệ người nghiện mới (bao gồm cả trẻ em và phụ nữ). Bằng chứng từ các nước cho thấy việc người hút thuốc lá điếu chuyển sang thuốc lá nung nóng không làm cho họ có thể bỏ thuốc lá, mà ngược lại tiếp tục duy trì tình trạng nghiện nicotine và phơi nhiễm với nhiều hóa chất độc hại khi sử dụng đồng thời nhiều loại thuốc lá.

WHO đã khẳng định: “Không có bằng chứng nào chứng minh rằng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng ít gây hại hơn các sản phẩm thuốc lá điếu thông thường”. Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng chứa nicotine là chất gây nghiện cao, gây hại đến sức khỏe, đặc biệt là sự phát triển não bộ ở trẻ em và thanh thiếu niên.

Tăng thuế để giảm tỷ lệ hút thuốc lá

Việt Nam nằm trong số 15 quốc gia có số người hút thuốc cao nhất thế giới. Hiện nay, Việt Nam có hơn 15 triệu người hút thuốc, việc sử dụng thuốc lá gây ra gánh nặng bệnh tật và tử vong sớm đáng kể, thậm chí có xu hướng ngày càng tăng. Ước tính, mỗi năm có hơn 100.000 ca tử vong do các bệnh có nguyên nhân do hút thuốc lá chủ động và tiếp xúc với khói thuốc lá thụ động. Theo bác sĩ Phan Thị Hải, Phó giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá (Bộ Y tế), trong bối cảnh nước ta đang cần thêm nguồn lực để đạt các mục tiêu phát triển bền vững, việc điều chỉnh tăng thuế thuốc lá đang là ưu tiên hàng đầu, vừa mang lại thu nhập cho ngân sách, vừa bảo vệ sức khỏe người dân.

Năm 2023, theo kết quả điều tra về giá bán lẻ thuốc lá tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh do Trường Đại học Y tế công cộng và Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam thực hiện cho thấy, trên thị trường có tới 40 nhãn hiệu thuốc lá có giá bán lẻ dưới 10.000 đồng/bao 20 điếu, có một số nhãn hiệu chỉ có mức giá 7.000-8.000 đồng/bao. Bác sĩ Phan Thị Hải nhận định, với mức giá thuốc lá bán lẻ thấp như vậy, người có thu nhập thấp và người mới hút, kể cả trẻ em và trẻ vị thành niên đều có thể dễ dàng tiếp cận, dễ bắt đầu hút thuốc, còn những người đang hút sẽ có ít động lực để bỏ thuốc. Tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành tại Việt Nam còn rất cao so với các nước. Nguồn thu từ thuế thuốc lá không bù đắp được tổn thất sức khỏe và kinh tế do thuốc lá gây ra. Nếu không tăng thuế thuốc lá, Việt Nam sẽ không đạt mục tiêu quốc gia và mục tiêu phát triển bền vững về giảm sử dụng thuốc lá. "Việc tăng thuế thuốc lá sớm được ngày nào sẽ bớt thêm những nguy hại cho sức khỏe cộng đồng, đồng thời giúp tạo ra những rào cản cho những người hút thuốc lá và bảo vệ thế hệ trẻ-thế hệ tương lai của đất nước", bác sĩ Phan Thị Hải nhận định.