Sớm đưa Luật Địa chất và Khoáng sản vào cuộc sống

Ngày 29/11/2024, Luật Địa chất và Khoáng sản (Luật số 54/2024/QH15) đã được Quốc hội khóa XV thông qua. Luật Địa chất và Khoáng sản được kỳ vọng tạo hành lang pháp lý góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về khoáng sản, đưa khoáng sản trở thành nguồn lực xứng tầm trong phát triển kinh tế-xã hội của đất nước.

Sau giai đoạn thực thi Pháp lệnh về Tài nguyên khoáng sản năm 1989, Việt Nam đã trải qua 3 phiên bản Luật Khoáng sản, bắt đầu từ Luật Khoáng sản năm 1996; tiếp đó được sửa đổi, bổ sung vào năm 2005; Luật Khoáng sản năm 2010. Có thể nói, theo từng giai đoạn phát triển của đất nước, pháp luật về khoáng sản đã được điều chỉnh phù hợp và có nhiều đóng góp quan trọng trong công cuộc xây dựng, phát triển kinh tế-xã hội của đất nước.

Đáng chú ý, công tác điều tra cơ bản địa chất đã đạt những kết quả đáng kể như: Nhiều khu vực khoáng sản mới được phát hiện và đánh giá góp phần gia tăng tài nguyên, trữ lượng một số khoáng sản chủ yếu; công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động khoáng sản có nhiều chuyển biến tích cực góp phần đưa hoạt động khoáng sản đi vào nền nếp, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về khoáng sản.

Tuy nhiên, sau 14 năm thi hành Luật Khoáng sản năm 2010, một số chế định pháp lý không còn phù hợp thực tế, nhiều quy định về nguyên tắc đối với hoạt động khoáng sản phát sinh trong thực tiễn cần phải được bổ sung, điều chỉnh cho phù hợp bối cảnh mới. Ngoài ra, bối cảnh thế giới có những thay đổi về cách tiếp cận đối với các khoáng sản chiến lược, quan trọng.

Trong khi đó, Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn đầu phát triển ngành khoáng sản chiến lược, quan trọng, nhất là một số khoáng sản chiến lược, quan trọng vẫn chưa được khai thác hiệu quả.

Theo Phó Cục trưởng Khoáng sản Việt Nam (Bộ Tài nguyên và Môi trường) Mai Thế Toản, xuất phát từ bối cảnh nêu trên, cơ quan soạn thảo Luật Địa chất và Khoáng sản đã xác lập rõ các mục tiêu, quan điểm xây dựng Luật, cụ thể là: Thể chế hóa đầy đủ các quan điểm của Đảng và Nhà nước, nhất là Nghị quyết số 24-NQ/TW ngày 3/6/2013 của Ban Chấp hành Trung ương, Nghị quyết số 10-NQ/TW ngày 10/2/2022 của Bộ Chính trị.

Theo đó, tài nguyên địa chất, khoáng sản vừa là nguồn lực quan trọng để phát triển kinh tế-xã hội của đất nước, vừa là nguồn dự trữ lâu dài của quốc gia cần phải được điều tra, đánh giá và lập quy hoạch, kế hoạch thăm dò đầy đủ, quản lý tập trung, thống nhất; khai thác, sử dụng bền vững, hợp lý, tiết kiệm, hiệu quả đáp ứng nhu cầu trước mắt và lâu dài.

Các quy định của Luật Địa chất và Khoáng sản phải bảo đảm phù hợp Hiến pháp, đồng bộ với các pháp luật liên quan; kế thừa các quy định của Luật Khoáng sản năm 2010 đang phát huy hiệu quả; bãi bỏ các quy định bất cập; cập nhật, sửa đổi, bổ sung các quy định hiện hành cho phù hợp thực tiễn và các yêu cầu trong quản lý nhà nước về tài nguyên địa chất, khoáng sản trong tình hình mới.

Mặt khác, tạo hành lang pháp lý toàn diện trong việc bảo vệ tài nguyên địa chất, khoáng sản chưa khai thác; tăng cường công tác bảo vệ môi trường, an toàn lao động trong hoạt động khoáng sản; hài hòa lợi ích giữa Nhà nước với tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản và cộng đồng dân cư nơi có hoạt động khoáng sản; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền cho chính quyền địa phương để địa phương chủ động trong việc phát triển kinh tế-xã hội, phù hợp thực tế gắn với trách nhiệm thẩm quyền được giao.

Với sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, sự nỗ lực của Bộ Tài nguyên và Môi trường, các bộ, ngành có liên quan, ngày 29/11/2024, Luật Địa chất và Khoáng sản (Luật số 54/2024/QH15) đã được Quốc hội khóa XV thông qua. Với 12 Chương, 111 Điều, Luật Địa chất và Khoáng sản đã quy định toàn diện các nội dung về điều tra cơ bản địa chất, điều tra địa chất về khoáng sản; bảo vệ tài nguyên địa chất, khoáng sản chưa khai thác; hoạt động khoáng sản; thu hồi khoáng sản; chế biến khoáng sản; tài chính về địa chất, khoáng sản và đấu giá quyền khai thác khoáng sản; quản lý nhà nước về địa chất, khoáng sản trong phạm vi đất liền, hải đảo, nội thủy, lãnh hải, vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Đáng chú ý, Luật Địa chất và Khoáng sản lần này có nhiều điểm mới như: Luật đã quy định rõ nội dung và trách nhiệm của Nhà nước trong điều tra cơ bản địa chất; điều tra, khoanh định, lập bản đồ các khu vực di chỉ địa chất, di sản địa chất, tài nguyên vị thế; điều tra địa chất môi trường, tai biến địa chất; quyền, nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân hoạt động điều tra cơ bản địa chất; thông tin, dữ liệu về địa chất. Quy định này sẽ phát huy hiệu quả trong việc khai thác, sử dụng tài nguyên địa chất và tạo lập cơ chế sử dụng thông tin, dữ liệu về địa chất phục vụ phát triển kinh tế-xã hội, bảo vệ môi trường và các hoạt động khác.

Ngoài ra, Luật bổ sung việc phân cấp cho Ủy ban nhân dân cấp tỉnh như phê duyệt đề án, báo cáo kết quả điều tra cơ bản địa chất thực hiện bằng nguồn vốn ngân sách của địa phương để các địa phương chủ động trong việc đánh giá điều kiện địa chất công trình phục vụ quy hoạch không gian lòng đất, xây dựng công trình kiên cố; quyết định việc cho phép thu hồi khoáng sản thuộc đối tượng dự trữ khi thực hiện dự án đầu tư tại khu vực dự trữ khoáng sản quốc gia; tổ chức việc kiểm soát, giám sát mọi hoạt động khoáng sản, thu hồi khoáng sản trên địa bàn.

Thứ trưởng Tài nguyên và Môi trường Trần Quý Kiên cho biết, Luật Địa chất và Khoáng sản có hiệu lực kể từ ngày 1/7/2025. Tuy nhiên, phần nội dung đối với khoáng sản nhóm IV có hiệu lực sớm kể từ ngày 15/1/2025 nhằm tháo gỡ điểm nghẽn liên quan đến sử dụng khoáng sản nhóm IV làm vật liệu san lấp cho các dự án đầu tư công để bảo đảm tiến độ thi công dự án.

Do vậy, để Luật Địa chất và Khoáng sản sớm đi vào cuộc sống, các cơ quan, đơn vị trực thuộc Bộ và các cơ quan, tổ chức có liên quan đang tập trung xây dựng dự thảo các văn bản dưới Luật như các Nghị định và Thông tư hướng dẫn thi hành Luật Địa chất và Khoáng sản để sớm trình ban hành bảo đảm khi Luật Địa chất và Khoáng sản có hiệu lực vào ngày 1/7/2025.

Đồng thời, cần tập trung nguồn lực và trí tuệ xây dựng các điều, khoản của các văn bản quy phạm pháp luật nhằm bảo đảm được việc thống nhất cách hiểu giữa các cơ quan về nguyên tắc hoạt động khoáng sản phù hợp quy hoạch; tổ chức tuyên truyền, tập huấn phổ biến Luật Địa chất và Khoáng sản, nhất là các quy định mới nhằm sớm đưa các quy định của pháp luật về địa chất và khoáng sản vào cuộc sống, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý địa chất và khoáng sản.