Phòng chống thiên thiên tai: Tăng phối hợp 3 bên, xác định vị trí tuyến đầu

Sự phối hợp chặt chẽ giữa cấp tỉnh, cấp xã và cộng đồng địa phương là yếu tố then chốt giúp hệ thống cảnh báo sớm và phòng, chống thiên tai vận hành hiệu quả khi vận hành chính quyền địa phương 2 cấp.

Từ 1/7/2025, hệ thống chính quyền địa phương chuyển từ ba cấp sang hai cấp. Điều này đặt cấp xã vào vị trí tuyến đầu, chịu trách nhiệm toàn diện trong công tác phòng chống thiên tai: Từ tuyên truyền, lập kế hoạch ứng phó, dự trữ vật tư, tổ chức sơ tán, cứu hộ cứu nạn, hộ đê, khắc phục hậu quả, đến quản lý Quỹ Phòng chống thiên tai và xử lý vi phạm.

Trước những yêu cầu mới đang đặt ra, nhiều ý kiến cho rằng các địa phương cần phải tiếp tục được tăng cường năng lực, cũng như được phân bổ nguồn lực, phân cấp, phân quyền, phân trách nhiệm hợp lý, để đáp ứng yêu cầu phòng chống thiên tai có xu hướng ngày càng gay gắt hơn.

Cùng với đó, cần có sự phối hợp giữa cấp tỉnh-cấp xã-cộng đồng trong công tác cảnh báo sớm và phòng chống thiên tai; bởi đây là ba mắt xích giúp hệ thống vận hành trơn tru, giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản.

Mỗi năm thiên tai làm 240 người chết, mất tích

Tại Diễn đàn “Phòng, chống thiên tai và Cảnh báo sớm trong vận hành chính quyền hai cấp” diễn ra sáng 12/8, ông Nguyễn Xuân Tùng - Phó trưởng phòng Phòng Ứng phó và Khắc phục hậu quả thiên tai (Cục Quản lý Đê điều và Phòng, chống thiên tai), cho biết Việt Nam là một trong 5 quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của thiên tai và biến đổi khí hậu.

Trong 10 năm qua, thiên tai diễn biến ngày càng nghiêm trọng, với nhiều trận bão, lũ lịch sử gây thiệt hại nặng nề về người, tài sản và cơ sở hạ tầng. Trung bình mỗi năm có khoảng 240 người chết và mất tích, thiệt hại kinh tế gần 30.000 tỷ đồng. Riêng cơn bão Yagi năm 2024, thiệt hại kỷ lục với 345 người chết, mất tích và tổn thất kinh tế trên 84.500 tỷ đồng.

Từ cuối 2024 đến nay, khu vực miền núi Bắc Bộ và miền Trung cũng liên tiếp hứng chịu mưa lũ trái mùa. Đáng chú ý, nhiều nơi ghi nhận lưu lượng mưa và mức lũ vượt kỷ lục, gây sạt lở nghiêm trọng, phá hủy hạ tầng, làm hàng trăm người thương vong và thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng.

Về công tác phòng, chống thiên tai trong bối cảnh chính quyền 2 cấp, ông Tùng cho biết các hoạt động phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả được triển khai đồng bộ từ Trung ương tới địa phương.

Đặc biệt, từ ngày 1/7/2025, hệ thống chính quyền địa phương chuyển từ 3 cấp sang hai cấp. Điều này đặt cấp xã vào vị trí tuyến đầu, chịu trách nhiệm toàn diện trong công tác phòng chống thiên tai.

Theo đó, ngày 19/6/2025, Bộ Nông Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành Thông tư số 18/2025/TT-BNNMT quy định chi tiết về phân quyền, phân cấp, phân định thẩm quyền quản lý nhà nước trong lĩnh vực đê điều và phòng, chống thiên tai. Trong đó, cấp xã hiện được trao thêm nhiều thẩm quyền như xây dựng, tu bổ công trình phòng, chống thiên tai; tiếp nhận, phân bổ nguồn lực cứu trợ; thẩm định hỗ trợ khắc phục sản xuất nông nghiệp.

Tuy nhiên, quá trình triển khai thực tế tại các địa phương cho thấy vẫn cần thêm nhiều hướng dẫn, chia sẻ kinh nghiệm và giải pháp từ các địa phương.

Nhận định những ngày tháng tới là thời gian cao điểm thiên tai trong năm, ông Cao Đức Phát - Nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Chủ tịch Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai, cũng cho rằng từ 1/7/2025, cả nước chuyển sang thực hiện hệ thống chính quyền 2 cấp, có nhiều vấn đề đang đặt ra, cần được làm rõ và điều chỉnh sớm.

Trong đó, một số vấn đề ông Phát khuyến nghị cần được làm rõ và điều chỉnh sớm để đảm bảo duy trì năng lực ứng phó với thiên tai, là hệ thống chỉ đạo (đầu mối, thẩm quyền và các kênh liên lạc); kế hoạch ứng phó; lực lượng ứng phó ở các cấp; vật tư dự phòng; cơ chế, chính sách, luật pháp…

Cần tăng cường phối hợp "3 bên"

Trong điều kiện thiên tai có xu hướng ngày càng gay gắt hơn, Chủ tịch Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai Cao Đức Phát cho rằng đề nghị cần tổ chức rà soát, làm rõ vai trò, thẩm quyền, trách nhiệm của các cấp chính quyền và các cơ quan liên quan trong công tác phòng, chống thiên tai.

Cùng với đó, các địa phương cần xây dựng lại các kế hoạch ứng phó với các loại hình thiên tai cụ thể, phù hợp với cơ cấu chính quyền mới, kế thừa và nâng cấp các kế hoạch cũ; xác định rõ lực lượng chủ chốt (quân đội, công an, đoàn thể) và cơ chế vận hành tại cấp xã sau khi sáp nhập các xã nhỏ.

Ông Phát cũng khuyến nghị cần có phương án bố trí, quản lý hiệu quả các phương tiện, vật tư phòng, chống thiên tai trên phạm vi rộng; sớm hoàn thiện và ban hành các quy định, chính sách mới phù hợp với hệ thống chính quyền hai cấp, tăng cường hiệu lực, hiệu quả công tác phòng, chống thiên tai.

Đưa ra giải pháp cụ thể hơn, bà Hạ Thúy Hạnh - Phó Giám đốc Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai, đề xuất công tác phòng chống thiên tai cấp xã cần được chủ động trong suốt 3 giai đoạn: Trước, trong và sau khi thiên tai xảy ra.

Trong đó, trước thiên tai, chính quyền xã cần xây dựng phương án phòng chống thiên tai chi tiết, phù hợp với đặc điểm địa hình và dân cư.

“Ví dụ, ở xã ven biển sẽ lập kế hoạch sơ tán người dân đến nơi an toàn khi có bão, còn ở khu vực ven sông sẽ xác định những vùng có nguy cơ ngập lụt cao và lập danh sách hộ cần sơ tán. Cùng với đó, các buổi tập huấn và diễn tập cũng cần được tổ chức để người dân nắm vững kỹ năng ứng phó, như thực hành sơ tán khi có bão,” bà Hạnh chia sẻ.

Trong thời gian thiên tai diễn ra, chính quyền cấp xã cần bố trí lực lượng trực ban 24/24 để theo dõi thông tin từ cấp trên và kịp thời xử lý tình huống khẩn cấp. Với việc chủ động này, khi cần lệnh sơ tán sẽ được phát ngay theo kế hoạch, đưa người dân tới nơi an toàn như trường học hoặc nhà cộng đồng.

Ngoài ra, theo Phó Giám đốc Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai, các biện pháp ứng phó tại chỗ như chằng chống nhà cửa, gia cố đê điều và bảo vệ tài sản cũng cần phải được triển khai sớm nhằm giảm thiểu thiệt hại.

Sau thiên tai, chính quyền và cộng đồng cần nhanh chóng thăm hỏi, hỗ trợ các gia đình bị thiệt hại, giúp họ khắc phục hậu quả và tái thiết lại cuộc sống. Lực lượng quân đội, đội xung kích phòng chống thiên tai và người dân được huy động để dọn dẹp, sửa chữa nhà cửa, khôi phục các công trình thiết yếu…

Cũng tại diễn đàn, Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai chia sẻ mô hình cộng đồng an toàn, với các công trình tránh trú bão đa năng, trường học, trạm y tế kiên cố, cùng nhiều hoạt động bảo vệ môi trường và hỗ trợ sinh kế; Cục Khí tượng Thủy văn giới thiệu hệ thống cảnh báo lũ quét, sạt lở đất thời gian thực.

Đặc biệt, các chuyên gia và cơ quan quản lý tham dự tại diễn đàn đều nhấn mạnh và xác định việc phối hợp chặt chẽ giữa cấp tỉnh - cấp xã - cộng đồng là yếu tố then chốt trong công tác cảnh báo sớm và phòng, chống thiên tai.

Trong đó, cấp tỉnh giữ vai trò chỉ đạo, huy động nguồn lực, hỗ trợ kỹ thuật; cấp xã trực tiếp triển khai, giám sát và báo cáo; cộng đồng tham gia giám sát, cảnh báo và hỗ trợ lẫn nhau. Khi ba mắt xích này gắn kết, hệ thống phòng, chống thiên tai và cảnh báo sớm sẽ vận hành hiệu quả, giảm thiểu rủi ro./.