Phát triển hợp tác xã nông nghiệp ở các tỉnh miền núi phía bắc

Theo báo cáo của Liên minh HTX Việt Nam, hiện bảy tỉnh vùng núi đông bắc, gồm Cao Bằng, Tuyên Quang, Hà Giang, Lạng Sơn, Bắc Cạn, Thái Nguyên và Bắc Giang có hơn 1.100 HTX nông – lâm nghiệp, với tổng vốn điều lệ gần 377 tỷ đồng, thu hút hơn 129.000 thành viên và người lao động. Một số HTX có doanh thu nhiều tỷ đồng, trực tiếp cung ứng đầu vào và tiêu thụ một phần sản phẩm đầu ra. Điển hình như HTX Anh Tuấn (xã Việt Lâm, Vị Xuyên, Hà Giang) chuyên chăn nuôi lợn, mỗi năm xuất bán hơn 25 tấn lợn hơi, cung cấp con giống và thức ăn chăn nuôi cho 80 hộ trong xã, năm 2015 ước doanh thu đạt 2,5 tỷ đồng. Hay HTX rau 20-10 (xã Quyết Tiến, Quản Bạ, Hà Giang), liên kết 70 hộ trồng rau, hoa, hằng năm thu mua hơn 200 tấn rau bán ra thị trường, doanh thu năm 2015 khoảng 2 tỷ đồng. Còn HTX chè Tân Hương (xã Phúc Xuân, TP Thái Nguyên), doanh thu năm nay ước đạt 5,5 tỷ đồng, nộp ngân sách Nhà nước 550 triệu đồng, bảo đảm mức thu nhập mỗi tháng mỗi thành viên khoảng 4,2 triệu đồng.

Chúng tôi đến thăm HTX rau an toàn Tự Nhiên ở huyện Mộc Châu (Sơn La), vùng đất được ví như “Đà Lạt của miền bắc”, có nhiều thuận lợi để trồng các loài hoa cao cấp và cây rau củ quả đặc sản an toàn. Mô hình HTX này đi lên từ Tổ hợp tác khoảng 5 năm trước, đến nay, có 37 thành viên và 13,7 ha đất rau. Năm 2015, HTX cung cấp ra thị trường 357.518 tấn sản phẩm rau quả an toàn, trong đó, có hơn 300 nghìn tấn cung cấp vào các siêu thị ở Hà Nội, Hải Phòng và Quảng Ninh, đạt doanh thu gần 5 tỷ đồng. Đây là mô hình HTX tạo được niềm tin về triển vọng trở thành chuỗi giá trị sản phẩm HTX trong tương lai.

Tham quan vườn chanh leo của HTX chanh leo Mộc Châu, chúng tôi được nghe Giám đốc HTX Nguyễn Minh Thái kể về câu chuyện loài cây này “soán ngôi” cây su-su. Từ năm 2013, người dân Mộc Châu rộ lên việc bỏ cây mận, bỏ cây ngô, chuyển mạnh sang trồng su-su, dẫn tới cung vượt quá cầu. Hệ lụy, cây su-su rớt giá, không có đầu ra, lại lao đao vì sâu bệnh và thiên tai. Năm 2015, anh Nguyễn Minh Thái vận động thành lập HTX chanh leo Mộc Châu, tự túc toàn bộ vốn, công sức, hỗ trợ các hộ thành viên và người dân tận dụng trồng ngay trên giàn su-su bỏ không. Đến nay, giống cây mới cho thấy phù hợp đất Mộc Châu. Cây sinh trưởng tốt, năng suất cao, cho quay vòng vốn nhanh. Với gần 5 ha, anh Thái trồng cây chanh leo từ tháng 4-2015, đến cuối năm thu 190 tấn quả, thu hơn 1,3 tỷ đồng. Trừ chi phí đầu tư hơn 200 triệu đồng, anh Thái lãi hơn 1,1 tỷ đồng, quy ra mỗi ha lãi 230 triệu đồng, gấp 10 lần trồng ngô.

Từ Sơn La, chúng tôi về Lào Cai để tìm hiểu mô hình chăn nuôi gia súc, gia cầm của HTX Quý Hiền (huyện Bảo Thắng). Giám đốc HTX Phan Quốc Ân cho biết, trong 5 năm, qua thị trường thực phẩm Lào Cai diễn biến phức tạp. Năm 2011, tỷ trọng gà trắng 80%, gà mầu 20%, đến năm 2012 và nhất là năm 2013, tỷ trọng gà trắng chỉ còn 30%, gà mầu chiếm 70%, nhưng HTX đã cố gắng cân đối tiêu thụ sản phẩm cho xã viên. HTX đã xây dựng, quản lý và sử dụng các loại quỹ, nhất là quỹ dự phòng rủi ro. Trước năm 2013, HTX xây dựng quỹ bằng khoản đóng góp 1% giá trị đầu tư của từng lứa và hỗ trợ không hoàn lại cho các hộ thành viên gặp thiệt hại tỷ lệ 30% đến 50%. Tuy nhiên, Quỹ dần teo đi, người được hưởng ỷ lại, không cố gắng khắc phục, vươn lên, người đóng góp mà không gặp rủi ro, không được hỗ trợ thì kém mặn mà. Từ năm 2013, HTX nâng mức đóng góp lên 1,5% giá trị đầu tư, nhưng khi có hộ bị rủi ro được quỹ hỗ trợ cho vay lãi suất 0%, thời hạn vay bằng ba lứa vật nuôi. Nếu sau ba lứa không trả được thì cho gia hạn thêm 1/2 chu kỳ. Hết thời gian gia hạn vẫn không khắc phục được thì chịu lãi bằng lãi suất ngân hàng, thời gian chịu lãi không quá 12 tháng. Mức hỗ trợ được tăng lên đến 80% phần thiệt hại. Làm cách này rất hiệu quả, tránh sự ỷ lại của thành viên, đến nay, cũng rất ít hộ phải hỗ trợ. Số dư của quỹ hiện là 800 triệu đồng.

Nông dân HTX nông nghiệp Quang Minh (Bắc Quang, Hà Giang) thu hoạch ngô vụ đông. Ảnh: THU PHƯƠNG

Trong bối cảnh toàn vùng đông đồng bào dân tộc thiểu số, hạn chế về tập quán và trình độ canh tác, thì các mô hình HTX “hạt giống” hoạt động hiệu quả, tạo việc làm cho bà con, đã góp phần thay đổi phương thức làm ăn tự cung tự cấp, chuyển sang sản xuất hàng hóa, chuyển đổi cơ cấu nông nghiệp, nâng cao hiệu quả kinh tế – xã hội ở địa phương.

Tuy nhiên để xây dựng và phát triển HTX nông nghiệp tại các tỉnh miền núi phía bắc thật sự hiệu quả, trong bối cảnh và điều kiện kinh tế – xã hội còn nhiều khó khăn, dân cư hầu hết là đồng bào dân tộc thiểu số, ngoài việc tháo gỡ những vướng mắc chủ quan về hành chính, cần tìm giải pháp bền vững mang tính cốt lõi định hướng.

Mặt khác, muốn phát triển HTX nông nghiệp bền vững phải gắn với xóa đói, giảm nghèo và xây dựng nông thôn mới. Trao đổi với chúng tôi, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Sơn La Nguyễn Đắc Quỳnh cho rằng: HTX nông nghiệp tại các tỉnh miền núi phải thật sự là đầu tàu KTTT, để đẩy mạnh phát triển kinh tế – xã hội ở địa phương trên cơ sở khai thác tiềm năng, lợi thế đặc thù, như nông nghiệp, lâm nghiệp, chế biến, tạo đột phá trong phát triển vùng chuyên canh tập trung gắn với cơ sở chế biến và tiêu thụ sản phẩm. Các HTX hoạt động có hiệu quả có thể tích lũy để đầu tư cơ sở hạ tầng, làm thay đổi cơ bản bộ mặt ở nông thôn.

Bên cạnh đó, bản thân các HTX nông nghiệp phải tự vận động, để thay đổi tư duy, cách điều hành và quản lý.