Ngành gạo Thái-lan gặp khó

Theo số liệu của Ủy ban Chính sách gạo quốc gia Thái-lan, tuy chương trình này giúp tăng thêm 184 tỷ baht (hơn 6 tỷ USD) cho khoảng 16 triệu nông dân, nhưng chỉ niên vụ 2011-2012 (năm đầu thực hiện), đã lỗ gần 137 tỷ baht. Mức lỗ này được tính dựa trên lượng gạo thực tế nhập kho bằng cách so sánh giá trung bình mỗi tấn gạo trong kho bán ra gần đây với giá mua lúa của Chính phủ cộng với những chi phí xay xát, bảo quản, lãi suất và những chi phí khác.

Nguyên nhân do lúa được mua theo giá sàn cao hơn 40% so giá thị trường. Lúc đầu, Chính phủ Thái-lan trù tính là nước xuất khẩu gạo số 1 thế giới, nước này có thể điều khiển được giá gạo toàn cầu; tạm trữ lúa gạo sẽ khiến lượng cung giảm và đẩy giá xuất khẩu lên.

Nhưng, khi Thái-lan bắt đầu thực hiện chính sách này, Ấn Độ đã cho phép xuất khẩu gạo phi basmati trở lại sau ba năm thực hiện lệnh cấm, cộng với việc mùa lúa ở nhiều nước bội thu khiến giá gạo thế giới đi xuống.

Gạo giá cao của Thái-lan (hơn 120-180 USD/tấn so gạo cùng loại trên thị trường) không thể cạnh tranh được, bị tồn kho lớn (theo Bộ Nông nghiệp Mỹ, lượng gạo tạm trữ của Thái-lan hiện khoảng 17 triệu tấn, gần bằng một nửa lượng gạo nhập khẩu trung bình hàng năm trên toàn cầu trong mấy năm gần đây) và nước này mất luôn ngôi đầu thế giới về lượng gạo xuất khẩu vào tay Ấn Độ.

Để giảm thua lỗ và sức ép từ phía những người ủng hộ phe đối lập và nhiều chuyên gia trong nước đối với chương trình này, Nội các Thái-lan buộc cắt giảm 20% giá sàn mua lúa xuống còn 12.000 baht (gần 400 USD/kg) đối với lúa tẻ. Vấp phải sự phản đối quyết liệt của người nông dân – những người đã và đang ủng hộ đảng Pheu Thai cầm quyền, chỉ hơn mười ngày sau, Chính phủ của Thủ tướng Yingluck đã phải tuyên bố giữ mức trợ giá như cũ cho đến hết vụ mùa 2012 – 2013.

Với tổn thất ngoài dự tính của Chính phủ trong thực thi chính sách trợ giá lúa gạo, việc Thái-lan có bộ trưởng thương mại mới trong lần cải tổ Nội các cuối tháng qua là dễ hiểu. Cùng với chủ trương tiếp tục bán phần lớn gạo trong kho qua việc tìm kiếm những hợp đồng liên chính phủ, tân Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Thương mại Nivatthamrong xúc tiến bán đấu giá lúa gạo cho các thương gia mỗi tháng hai lần. Giá thắng cuộc phải cao hơn hoặc bằng giá sàn do Bộ xác định.

Sắp đến kỳ thu hoạch rộ (tháng 10) của vụ lúa chính trong niên vụ năm nay, nhu cầu kho bãi trở nên cấp bách, Bộ trưởng Nivatthamrong đặt mục tiêu hàng tháng bán từ 500 nghìn đến một triệu tấn gạo và 400 nghìn tấn thóc từ kho dự trữ quốc gia với mức giá có thể chịu lỗ với lời giải thích là Chính phủ đề ra mục tiêu tăng giá bán trong nước, chứ không phải là kiếm lợi nhuận từ chương trình mua lúa theo giá sàn.

Tuy nhiên, nhiều nhà phân tích cho rằng, mục tiêu nói trên khó đạt được, bởi “nút thắt” vẫn là giá bán gạo của Thái-lan hiện quá cao trong khi Chính phủ không thể đưa ra mức giá bán thấp tới mức chịu lỗ lớn để tăng sức cạnh tranh.

Như vậy đồng nghĩa với việc thừa nhận chương trình trợ giá gạo thất bại thảm hại, gây tổn thất lớn cho ngân sách, tạo cớ cho làn sóng biểu tình chống Chính phủ.

Chưa hết, điều đáng lo với Thái-lan trong thực thi chính sách mua lúa theo giá sàn là đã xuất hiện hành vi tham nhũng.

Tìm lối ra cho ngành gạo Thái-lan hiện nay là bài toán không dễ đối với Chính phủ của Thủ tướng Yingluck.