Nâng cao chất lượng dạy học lịch sử ở trường phổ thông

Trong mảng sáng của công tác dạy học lịch sử ở nước ta, các tỉnh như Vĩnh Phúc, Nam Định, Hải Dương và một số địa phương khác đã đạt được những kết quả tốt. Nhiều học sinh giỏi môn lịch sử được vào đại học và trở thành những chuyên gia, cán bộ giỏi. Ở Hà Nội, nhiều giáo viên dạy giỏi môn lịch sử đã truyền được niềm say mê nghiên cứu tới học sinh. Với phong trào đổi mới dạy học lịch sử một cách toàn diện, cùng với hoạt động của “Câu lạc bộ em yêu lịch sử” và việc triển khai rộng rãi hoạt động dạy học lịch sử địa phương, chất lượng dạy học lịch sử ở Hà Nội đã được nâng lên nhiều. Ngoài những đợt thi giáo viên dạy giỏi định kỳ năm nămmột lần, Sở Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) Hà Nội còn tổ chức được hai kỳ thi giáo viên dạy chuyên đề về Lịch sử Hà Nội ở cấp THCS và chuyên đề Lịch sử Văn hóa Thăng Long-Hà Nội ở cấp THPT…

Tuy nhiên, so với yêu cầu xã hội trong việc dạy học lịch sử, chúng ta còn rất nhiều việc phải làm. Có thể tìm ra nguyên nhân của những hạn chế và yếu kém trong công tác dạy học lịch sử ở trường phổ thông như sau: Khoa học lịch sử chưa được đối xử như một môn khoa học thật sự mà nhiều khi chỉ được xem như một công cụ tuyên truyền. Xã hội chưa thật sự coi trọng những giáo viên lịch sử và những người nghiên cứu lịch sử. Trong công tác quản lý, chỉ đạo, chúng ta còn mắc nhiều thiếu sót, nhất là trong việc chỉ đạo đánh giá kết quả học tập của học sinh, chỉ đạo thi cử, nhất là trong kỳ thi tuyển sinh vào đại học.

Quy chế và cách thức tuyển sinh vào các trường đại học hiện nay chưa tạo được động lực cho học sinh trong học tập môn lịch sử. Chương trình giảng dạy và sách giáo khoa (SGK) chưa cập nhật được với những kết quả nghiên cứu mới. Phần lịch sử Việt Nam cận hiện đại ở lớp 8 và lớp 9, lớp 11 và lớp 12 được viết một cách thiếu toàn diện, nặng về quân sự và chính trị. Trong SGK môn lịch sử lớp 12, phần viết về lịch sử Việt Nam từ năm1930 đến nay còn có quá nhiều nội dung trùng lặp. Trong khi đó, nhiều giáo viên lịch sử chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới dạy học, vẫn đang thực hiện cách dạy đơn điệu, một chiều, áp đặt, ghi chép nhiều, nặng nề, nhàm chán, ít khơi dậy được tư duy sáng tạo của học sinh. Năm2011, kết quả thi tuyển sinh đại học môn sử thấp, theo chúng tôi, có hai nguyên nhân chủ yếu sau: thứ nhất là, có nhiều sai sót khi ra đề và phản biện đề; thứ hai là ở vấn đề động lực học tập môn Lịch sử của một bộ phận học sinh yếu kém khi tham gia thi khối C. Trong kỳ thi tốt nghiệp THPT nămnay, hầu hết các trường THPT trong cả nước không thi môn Lịch sử, nên học sinh cũng không dành nhiều thời gian cho việc học tập môn này.

ĐỂ đổi mới và nâng cao chất lượng dạy và học môn lịch sử, theo chúng tôi, cần thực hiện một số nhóm giải pháp sau: tiếp tục thực hiện giảm tải chương trình như chủ trương của Bộ GD&ĐT đang triển khai. Đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh, điều chỉnh quy định về các kỳ thi tốt nghiệp và tuyển sinh vào đại học. Triển khai xây dựng ngân hàng câu hỏi để nâng cao chất lượng các đề kiểm tra. Trong kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn Lịch sử của học sinh, cần phải giảm bớt những câu hỏi tái hiện mà tăng cường những câu hỏi ở mức độ thông hiểu và vận dụng sáng tạo. Có như vậy, mới dần dần xóa bỏ được quan niệm cho rằng môn Lịch sử là môn học thuộc lòng.

Tiếp tục bồi dưỡng thường xuyên về chuyên môn cho giáo viên. Chính giáo viên dạy môn Lịch sử phải lấy tự học tự bồi dưỡng là chính để có phông văn hóa cần thiết, mới có thể linh hoạt ứng biến với các tình huống dạy học và truyền được niềm say mê nghiên cứu, tạo hứng thú học tập môn lịch sử cho học sinh. Nâng cao chất lượng dạy học các phần mềm của chương trình lịch sử mà Bộ GD&ĐT giao cho các địa phương tự biên soạn và chỉ đạo dạy học. Chú trọng việc lồng ghép lịch sử địa phương trong các bài lịch sử dân tộc. Tăng cường cơ sở vật chất cho dạy và học. Triển khai rộng hơn việc xây dựng phòng học bộ môn lịch sử song song với phong trào xây dựng thư viện trường học thân thiện trong các trường phổ thông.

Nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên lịch sử ở các trường đại học và cao đẳng sư phạm. Trong đó, đặc biệt coi trọng năng lực nghiên cứu khoa học cho sinh viên. Về lâu dài, có thể xây dựng chương trình môn lịch sử ở trường phổ thông mới triển khai sau năm2015 theo hướng vừa kế thừa, vừa khắc phục những hạn chế của chương trình và SGK hiện hành. Có thể kế thừa có bổ sung chỉnh lý chương trình hiện hành của cấp THCS, nhất là có thể kế thừa nhiều nội dung ở lớp 6, lớp 7 và phần lịch sử thế giới của lớp 8 và lớp 9. Phần lịch sử Việt Nam cận hiện đại ở lớp 8 và lớp 9; lớp 11 và lớp 12 cần được biên soạn lại theo phương hướng toàn diện hơn. Xây dựng một chương trình hoàn toàn mới cho cấp THPT, có thể theo hướng tích hợp lịch sử Việt Nam với lịch sử thế giới. Chương trình lịch sử THCS và THPT hiện hành của chúng ta là chương trình đồng tâm, ngày càng lộ rõ nhiều hạn chế. Bức xúc và đáng buồn nhất là SGK lịch sử lớp 9 và 12 qua nhiều lần sửa chữa nhưng vẫn nặng tính phiến diện và áp đặt, nặng về quân sự và chính trị. Cần kiên quyết bỏ chương trình cũ của cấp THPT. Đây là một trong những nguyên nhân quan trọng đưa đến sự trùng lặp và nhàm chán trong học tập lịch sử ở cấp THPT, nhất là ở lớp 12.

Hiện nay, nhiều nước trên thế giới đã đổi mới nội dung chương trình dạy học lịch sử, tăng thời lượng cho việc học tập lịch sử thế giới cận hiện đại. Thông qua việc học tập bộ môn lịch sử, học sinh được trang bị những kiến thức và kỹ năng cần thiết để có thể thuận lợi trong quá trình hội nhập thế giới, thích nghi cơ chế thị trường. SGK mới cần được biên soạn theo hướng tăng thêm kênh hình; tiến tới mỗi chương có kèm một đĩa CD hay DVD tư liệu như một số nước trên thế giới đã làm.