Kinh tế Mỹ ảnh hưởng thế nào từ đòn thuế quan của Tổng thống Trump?

Giá cả tại Mỹ tiếp tục tăng khi chính sách thuế quan quốc tế của Tổng thống Donald Trump bắt đầu tác động tới nền kinh tế nước này.

Lạm phát tại Mỹ đang có dấu hiệu tăng trở lại, thị trường lao động mất đà và những thay đổi bất ngờ trong chính sách thuế quan của Tổng thống Donald Trump đang tạo ra một môi trường kinh tế vừa bất ổn vừa khó dự đoán đối với chính nước này.

Các con số mới nhất cho thấy chi phí sinh hoạt leo thang trong khi tốc độ tạo việc làm chững lại – một bức tranh trái ngược với tuyên bố “nền kinh tế mạnh nhất lịch sử” mà ông Trump vẫn nhấn mạnh.

Chính sách thuế quan hỗn loạn và khó đoán định

Từ “Ngày Giải phóng” hồi tháng 4, ông Trump đã công bố loạt mức thuế “có đi có lại” dựa trên thâm hụt thương mại giữa Mỹ và từng nước. Tuy nhiên, sau đó các mức thuế này nhanh chóng bị biến thành công cụ chính trị và ngoại giao “tùy hứng” của cả ông Trump và các thành viên chính quyền.

Một số quyết định áp thuế khiến giới quan sát bối rối. Cụ thể, ông áp thuế 39% lên hàng xuất khẩu của Thụy Sĩ mà không đưa ra lý do rõ ràng; áp thuế với Brazil được cho là để ủng hộ cựu Tổng thống Jair Bolsonaro, đồng minh bảo thủ và người phủ nhận kết quả bầu cử; trừng phạt Ấn Độ vì mua dầu từ Nga, dù bản thân Trump vẫn thể hiện thiện chí với Tổng thống Vladimir Putin.

Đặc biệt, thuế xuất khẩu 15% đối với chip bán dẫn Nvidia và AMD bán sang Trung Quốc bị đánh giá là vừa không đủ để hạn chế công nghệ, vừa khó đạt mục tiêu tăng thu ngân sách, lại tiềm ẩn nguy cơ khiến thâm hụt thương mại gia tăng.

Chính quyền Tổng thống Mỹ gọi chiến lược này là “Hệ thống Turnberry” – đặt theo tên khách sạn ở Scotland nơi Trump từng đạt được một thỏa thuận thuế quan mơ hồ và không ràng buộc với EU. Song tính nhất quán gần như không tồn tại. Nhật Bản chưa thực sự cam kết góp vốn vào quỹ tài sản quốc gia 550 tỷ USD, trong khi Anh vẫn chờ Mỹ dỡ bỏ thuế thép xuất khẩu vốn được cho là đã thống nhất từ tháng 5.

Về kinh tế Mỹ, các động thái này từ thuế quan mang lại thành công rõ rệt. thị trường tài chính vẫn khá bình thản, nhưng các chỉ số kinh tế như việc làm, GDP và khảo sát dự báo sản lượng đều đang suy yếu.

Khác với chính sách công nghiệp dưới thời cựu Tổng thống Joe Biden – vốn tập trung trợ cấp cho công nghệ xanh và đang được nhiều nước tham khảo – chiến lược kinh tế thời ông Trump hầu như không có “bản sao” ở các chính phủ khác, bởi ít quốc gia đủ sức mạnh thị trường để ép đối tác nhượng bộ như Mỹ.

Một số chuyên gia ví von ông Trump đang biến Mỹ thành “phiên bản Trung Quốc” về can thiệp chính trị vào kinh tế.

Tuy nhiên, chính sách công nghiệp của Trung Quốc lại có tính chiến lược, lâu dài và được triển khai đồng bộ – như trong ngành xe điện, nơi nước này đã dành hơn 20 năm đầu tư R&D, khuyến khích tiêu dùng và tạo dựng thị trường nội địa cạnh tranh, từ đó sản sinh ra những doanh nghiệp hàng đầu như BYD.

Ngược lại, các quyết định thương mại của ông Trump thường dựa vào mối quan hệ cá nhân và các cuộc trao đổi nhất thời, thiếu chiến lược dài hạn. Nhiều quốc gia và doanh nghiệp vẫn tìm cách đưa ra các nhượng bộ – dù thực chất hay tượng trưng – để làm ông hài lòng, nhưng điều này không đồng nghĩa với việc quan hệ quốc tế cũng sẽ được vận hành theo kiểu “thỏa thuận tùy hứng” đó.

Chi phí tăng nhanh trong tháng 7

Trong một diễn biến mới đây, tờ Guardian đăng tải thông tin chỉ ra chỉ số giá tiêu dùng (CPI) – thước đo giá của một “giỏ” hàng hóa và dịch vụ – hồi tháng 7/2025 tăng 2,7% so với cùng kỳ năm ngoái. Mặc dù lạm phát đã có xu hướng giảm nhẹ vào mùa xuân, tỷ lệ lạm phát tính theo năm vẫn tăng thêm 0,4% kể từ tháng 4/2024. Giữa tháng 6 và tháng 7, lạm phát tổng thể giữ nguyên, nhưng lạm phát lõi – loại trừ các mặt hàng năng lượng và thực phẩm vốn biến động mạnh – tăng 3,1%, cao hơn mức của tháng trước.

Một số nhóm hàng hóa và dịch vụ ghi nhận mức tăng giá mạnh. Giá các bữa ăn mang đi và tại nhà hàng tăng 3,9% so với cùng kỳ, kéo giá thực phẩm chung tăng 2,9%. Giá xe cũ, nhà ở và dịch vụ y tế cũng đều tăng cao hơn mức trung bình chung. Ngược lại, giá năng lượng giảm 1,6% so với năm trước, phần nào giúp kiềm chế tốc độ tăng lạm phát.

Bức tranh lạm phát này phản ánh tác động của chính sách thương mại mang tính bước ngoặt của ông Trump, dù các nghị sĩ Cộng hòa khẳng định nền kinh tế đang “vận hành hết công suất”.

Ngoài mức thuế nhập khẩu phổ quát 10% áp dụng cho tất cả hàng hóa, ông Trump còn áp thuế cao hơn đối với hàng chục quốc gia, bao gồm cả các đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ. Chỉ vài giờ trước thời hạn chót nửa đêm hôm 12/8, ông đã hoãn áp mức thuế cao với Trung Quốc thêm 90 ngày, trong khi đó các cuộc đàm phán về vấn đề này vẫn tiếp diễn.

Dù nhiều loại thuế mới chỉ bắt đầu có hiệu lực từ ngày 7/8, mức thuế phổ quát 10% cùng các mức thuế cao hơn đối với một số ngành như thép và nhôm đã được áp dụng từ mùa xuân. Các nhà kinh tế cho rằng cần có độ trễ trước khi thuế quan được phản ánh đầy đủ vào giá tiêu dùng.

Một số nhà bán lẻ đã dự trữ hàng tồn kho để trì hoãn tác động và giữ giá ổn định. Tuy nhiên, mức tăng giá vừa qua cho thấy các công ty đã bắt đầu chuyển chi phí sang người mua – đúng như lãnh đạo của Walmart, Nike và Macy’s từng dự báo.

Không chỉ tác động đến giá cả, thuế quan còn gây ảnh hưởng mạnh hơn dự đoán tới thị trường lao động. Dữ liệu công bố đầu tháng này cho thấy số liệu việc làm trong tháng 5 và 6, vốn ban đầu được báo cáo là tăng 291.000 việc, đã bị điều chỉnh giảm mạnh xuống chỉ còn 33.000. Việc giá cả tăng trong khi việc làm sụt giảm đặt Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) vào thế khó, khi phải cân bằng giữa hai mục tiêu: Tối đa hóa việc làm và giữ lạm phát trong tầm kiểm soát.

Ông Trump nhiều lần công kích Fed, yêu cầu ngân hàng trung ương cắt giảm lãi suất để thúc đẩy tăng trưởng. Sau khi số liệu việc làm tháng 7 chỉ tăng nhẹ, ông sa thải ông Erika McEntarfer – Ủy viên Cục Thống kê Lao động (BLS), cơ quan thu thập và công bố dữ liệu kinh tế – và bổ nhiệm nhà kinh tế EJ Antoni, người từ lâu chỉ trích BLS, vào vị trí lãnh đạo.

Phát biểu sau khi công bố số liệu lạm phát mới, ông chủ Nhà Trắng khẳng định: “Ngay cả ở giai đoạn muộn như thế này, thuế quan không gây ra lạm phát hay bất kỳ vấn đề nào khác cho nước Mỹ, ngoại trừ việc mang lại một lượng tiền mặt khổng lồ chảy vào kho bạc quốc gia”.

Đồng thời, ông tiếp tục chỉ trích Chủ tịch Fed Jerome Powell, thậm chí để ngỏ khả năng kiện ông Powell về chi phí cải tạo tốn kém của các tòa nhà Fed.

Tiềm ẩn nguy cơ

Nhìn theo hướng lạc quan, có thể cho rằng thuế quan của ông Trump gây ra tác động mức vừa phải: Đủ tệ để làm mất uy tín của chủ nghĩa bảo hộ và đẩy Mỹ ra rìa nền kinh tế toàn cầu, nhưng chưa đủ sức phá hủy hệ thống kinh tế thế giới như những cú sốc kinh tế trong quá khứ.

Tuy nhiên, điều đáng lo ngại hơn là các cuộc tấn công của ông Trump vào những thể chế độc lập – nền tảng của hệ thống kinh tế Mỹ – như Fed và các cơ quan thống kê. Làm suy yếu Fed hoặc khiến dữ liệu kinh tế mất độ tin cậy có thể gây hậu quả nghiêm trọng hơn nhiều so với những chính sách thuế quan thất thường.

Cho tới nay, các biện pháp của ông Trump mới chỉ thử thách khả năng chống chịu của hệ thống, nhưng nếu xu hướng này tiếp diễn, nguy cơ phá vỡ hoặc tái cấu trúc nền kinh tế Mỹ và các chuẩn mực thương mại toàn cầu hoàn toàn có thể trở thành hiện thực.