Đưa xăng E10 vào cuộc sống

Trong bối cảnh thế giới đang chuyển mình mạnh mẽ sang các mô hình tăng trưởng xanh và phát triển bền vững, việc đưa nhiên liệu sinh học như xăng E10 (xăng pha 10% ethanol) vào thị trường là bước đi tất yếu, phù hợp với cam kết giảm phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 mà Việt Nam đã đưa ra tại Hội nghị COP26.

Xăng E10 không chỉ góp phần thay thế một phần nhiên liệu hóa thạch, giảm nhập khẩu xăng dầu, mà còn tạo đầu ra bền vững cho ngành nông nghiệp thông qua tiêu thụ sắn và mía - nguyên liệu sản xuất ethanol. Tuy nhiên, bài học từ triển khai xăng E5 (xăng pha 5% ethanol) là lời cảnh tỉnh nghiêm khắc.

Bước đi tất yếu trong chiến lược năng lượng quốc gia

Dù đã được triển khai toàn quốc từ năm 2018, xăng E5 vẫn chiếm tỷ trọng thấp trong tổng lượng tiêu thụ xăng trong nước. Một sản phẩm có tính chiến lược nhưng lại “đi vào đời sống” một cách chật vật. Giờ đây, khi xăng E10 được kỳ vọng thay thế hoàn toàn xăng khoáng RON92 và tiến tới thay thế một phần xăng RON95, Việt Nam cần một cách tiếp cận toàn diện, mạnh mẽ và đồng bộ hơn - mà ở đó, vai trò kiến tạo chính sách, điều tiết thị trường và dẫn dắt dư luận của Bộ Công Thương là then chốt.

Những bài học cần nghiêm túc rút ra trong quá trình đưa xăng E10 vào cuộc sống cần được lưu ý gồm:

Thứ nhất, thiếu niềm tin và thông tin từ người tiêu dùng: Một trong những nguyên nhân lớn khiến xăng E5 chưa được người tiêu dùng đón nhận là người tiêu dùng thiếu thông tin đầy đủ, thậm chí hoài nghi về chất lượng nhiên liệu. Việc chưa có hệ thống kiểm định và chứng nhận độc lập về hiệu suất, độ bền động cơ khi sử dụng xăng E5 đã khiến người dùng băn khoăn. Trong khi đó, các nước như Brazil, Thái Lan, Mỹ đã có hệ thống đánh giá, giám sát, phổ biến rất chuyên nghiệp.

Thứ hai, thiếu sự bắt buộc và đồng bộ trong thực thi: Việc triển khai E5 phần lớn mang tính “khuyến khích”, chưa có chính sách bắt buộc hoặc lộ trình thay thế rõ ràng. Các doanh nghiệp đầu mối, cửa hàng bán lẻ vẫn được bán song song cả RON92 và RON95, khiến người tiêu dùng dễ dàng chọn loại quen thuộc, bỏ qua E5. Sự thiếu quyết đoán trong điều hành đã khiến sản phẩm không thể “vượt qua ngưỡng thị trường”.

Thứ ba, thiếu chính sách hỗ trợ chuỗi cung ứng ethanol nội địa: Dù mục tiêu là sử dụng ethanol sản xuất trong nước, song nhiều nhà máy ethanol rơi vào cảnh thua lỗ, đóng cửa do giá thành cao, thiếu đơn hàng ổn định, chi phí logistics lớn. Cung không gặp cầu. Sự đứt gãy chuỗi cung ứng khiến ngay cả khi có nhu cầu, thị trường vẫn phải nhập khẩu ethanol từ nước ngoài.

Thứ tư, thiếu truyền thông chính sách và không đồng hành với người dân: Xăng E5 được tung ra thị trường chưa có quá trình truyền thông-giáo dục-thuyết phục người dân, đặc biệt tại nông thôn và miền núi. Trong khi đó, tâm lý người tiêu dùng Việt rất nhạy cảm với chất lượng nhiên liệu và độ bền xe - điều chưa được giải đáp thỏa đáng.

Vai trò dẫn dắt của Bộ Công Thương

Trên nền bài học của E5, việc triển khai xăng E10 cần được nhìn nhận là một nhiệm vụ chiến lược cấp quốc gia, chứ không phải một sản phẩm đơn lẻ. Bộ Công Thương - với vai trò là cơ quan quản lý nhà nước về năng lượng, thị trường và công nghiệp - cần đi đầu trong kiến tạo, điều phối và dẫn dắt. Cụ thể:

Thiết kế lộ trình bắt buộc, rõ ràng và khả thi: Bộ Công Thương cần xây dựng lộ trình loại bỏ xăng RON92, tiến tới thay thế một phần xăng RON95 bằng E10, có thể theo 3 giai đoạn: Giai đoạn 1 (2025-2026) - áp dụng bắt buộc tại các đô thị lớn; giai đoạn 2 (2026-2028) - mở rộng ra các tỉnh, vùng ven; giai đoạn 3 (2028-2030) - loại bỏ hoàn toàn xăng khoáng truyền thống. Việc thiết kế lộ trình cần gắn với kiểm soát chất lượng, đánh giá thị trường và khuyến khích đầu tư.

Bảo đảm nguồn cung ethanol trong nước, ổn định và bền vững: Hiện tại, công suất các nhà máy ethanol trong nước khoảng 500 triệu lít/năm, nhưng chỉ vận hành khoảng 30-40% công suất. Cần có chính sách ưu đãi về tín dụng, thuế, logistics và bảo đảm đầu ra lâu dài để khôi phục hoạt động, đầu tư thêm nhà máy mới nếu cần. Điều này sẽ bảo đảm xăng E10 mang lại giá trị “kép” - vừa tiết kiệm ngoại tệ, vừa hỗ trợ nông dân.

Tăng cường kiểm định chất lượng - chứng nhận động cơ - minh bạch thông tin: Cùng với Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Công Thương cần xây dựng hệ thống đánh giá định kỳ chất lượng nhiên liệu E10, chứng nhận các dòng xe tương thích, và công bố công khai cho người dân biết. Một hệ thống dữ liệu mở, minh bạch sẽ giúp lấy lại niềm tin của người tiêu dùng.

Chủ động truyền thông chính sách - đồng hành với người dân: Thay vì ban hành chính sách và kỳ vọng người dân chấp hành, cần đảo ngược tiếp cận: Bắt đầu từ việc giải thích lý do cần E10 - vì môi trường, vì an ninh năng lượng, vì nông dân - rồi mới đến các quy định bắt buộc. Truyền thông cần sử dụng mạng xã hội, hội nông dân, tổ dân phố… để giải thích dễ hiểu, trực quan. Kinh nghiệm từ EU cho thấy, chỉ khi người dân thấy mình là một phần trong chiến lược quốc gia, họ mới sẵn lòng thay đổi hành vi.

Điều tiết giá bán - ưu tiên E10 về giá và phân phối: Một trong những yếu tố khiến người dân chưa mặn mà với xăng sinh học là giá bán không chênh lệch nhiều so với xăng khoáng, thậm chí có lúc cao hơn. Bộ Công Thương cần phối hợp với Bộ Tài chính để cơ cấu lại thuế môi trường, thuế tiêu thụ đặc biệt, từ đó giúp xăng E10 luôn có lợi thế giá bán. Đồng thời, cần yêu cầu hệ thống phân phối xăng dầu (Petrolimex, PVOil...) bố trí trạm bơm E10 tại vị trí thuận lợi.

Xăng E10 không chỉ là nhiên liệu, mà còn là biểu tượng của chuyển đổi xanh

Việc đưa xăng E10 vào cuộc sống không thể chỉ nhìn dưới góc độ thị trường nhiên liệu. Đó là một biểu tượng cho quá trình chuyển đổi xanh của Việt Nam - từ mô hình phát triển phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch sang mô hình kinh tế tuần hoàn, ít phát thải. E10 cần được đặt trong tổng thể chính sách năng lượng - môi trường - công nghiệp hóa của quốc gia. Trong bối cảnh Việt Nam đã cam kết tại COP26 đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, việc giảm dần nhiên liệu hóa thạch trong giao thông là điều không thể trì hoãn.

Theo tính toán, giao thông vận tải chiếm hơn 25% tổng lượng phát thải CO₂ của Việt Nam. Nếu thay thế hoàn toàn xăng khoáng bằng E10, có thể giảm được gần 2 triệu tấn CO₂/năm. Không chỉ vậy, E10 còn giúp hình thành chuỗi liên kết nông nghiệp - công nghiệp - tiêu dùng, từ cây sắn, mía đến nhà máy ethanol và trạm xăng. Nếu triển khai thành công, E10 sẽ trở thành hình mẫu cho các sản phẩm xanh khác, như điện sinh khối, nhiên liệu hàng không sinh học (SAF), hydrogen xanh.

Xăng E10 là bước đi tiếp theo trong hành trình chuyển đổi năng lượng của Việt Nam. Thành công của xăng E10 không chỉ là thành công của một loại nhiên liệu, mà là thành công của tầm nhìn chiến lược, của sự đồng hành giữa Nhà nước - doanh nghiệp - người dân trong chuyển đổi xanh.