Dấu ấn ga xép Tam Lung

- Ga Tam Lung (xã Thuỵ Hùng, huyện Cao Lộc) là một ga xép nằm trên tuyến đường sắt Hà Nội – Lạng Sơn. Từ năm 1927-1928, nơi đây đã trở thành trạm đón tiếp bí mật các thanh niên yêu nước Việt Nam đi hoạt động cách mạng ở Trung Quốc. Đây cũng là nơi ghi dấu hoạt động của đồng chí Hoàng Văn Thụ và các chiến sĩ cách mạng Việt Nam những năm trước và sau khi thành lập Đảng 1930. 

Cuối thế kỷ XIX thực dân Pháp xây dựng đường sắt Hà Nội – Lạng Sơn để phục vụ khai thác thuộc địa của chúng ở Đông Dương. Điểm đầu của tuyến đường ở Gia Lâm, điểm cuối tại Đồng Đăng. Đến năm 1921, tiếp tục hoàn thành đoạn từ Đồng Đăng lên Na Sầm. Đường sắt Hà Nội – Đồng Đăng – Na Sầm trở thành tuyến giao thông huyết mạch quan trọng từ Hà Nội lên biên giới Việt - Trung. Trong tỉnh, Nhân dân Lạng Sơn cũng thường đi lại trên tuyến đường này.

Từ năm 1927, hoạt động của Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên đã lan rộng từ Quảng Châu tới vùng Long Châu – Lũng Nghịu (Trung Quốc), ông Bùi Ngọc Thành trở thành người đại diện của tổ chức tại khu vực này. Khi hội mở các lớp huấn luyện cách mạng ở Bản Đảy – một cơ sở bí mật cách biên giới Việt – Trung khoảng 7 km, nhiều thanh niên yêu nước Việt Nam đã tìm đường đến với tổ chức hoặc đi dự các lớp huấn luyện. Là tỉnh biên giới tiếp giáp với Long Châu (Trung Quốc), Lạng Sơn trở thành một đầu mối giao thông liên lạc giữa trong nước và ngoài nước. Thanh niên yêu nước từ các tỉnh sang Bản Đảy học đều đi qua đường Lạng Sơn. Các ga: Kỳ Lừa, Tam Lung, Đồng Đăng, Pác Luống, Na Sầm… trở thành các trạm đón tiếp và là những “hộp thư bí mật” của cán bộ Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên khi qua lại, đi về hoạt động. Do các ga chính thường xuyên có lính gác, mật thám Pháp lùng sục, kiểm soát nên nhiều người thường xuống ga xép để tránh sự truy lùng của chúng. 

Ga Tam Lung (cách biên giới  khoảng 4 – 5 km) là một địa điểm những người đi hoạt động cách mạng thường xuống tàu. Tại đây có người của tổ chức chờ đón và đưa họ đi tắt vào các làng ở biên giới sang Trung Quốc. Cụ Lình Tắc Sồi (người Trung Quốc ở vùng giáp biên) là một trong những người chuyên dẫn đường cho những người Việt Nam yêu nước sang Trung Quốc hoạt động cách mạng.

Những “luồng gió mới” từ Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên ở bên kia biên giới đã có tác động, ảnh hưởng mạnh mẽ đến phong trào yêu nước của Lạng Sơn. Năm 1928,  đồng chí Hoàng Văn Thụ và nhiều thanh niên yêu nước Lạng Sơn đã lên xuống tàu tại ga Tam Lung để tìm đường đến với tổ chức ở bên kia biên giới. Theo tư liệu lưu trữ ở Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam “Trong những năm 1930, Ga Tam Lung là nơi đồng chí Hoàng Văn Thụ đã lên tàu sang Trung Quốc hoạt động cách mạng”. Lạng Sơn trở thành một trong những địa phương có phong trào cách mạng phát triển sớm và vững mạnh. Ngày nay, tại địa điểm Ga Tam Lung khắc ghi nội dung di tích như sau: “Ga Tam Lung – Từ năm 1928, nơi đây là trạm đón tiếp bí mật những thanh niên yêu nước đi hoạt động ở vùng biên giới”. Trong chiến tranh biên giới 1979, đây cũng là nơi diễn ra các trận chiến đấu của bộ đội, quân dân Lạng Sơn ngăn chặn, đẩy lùi nhiều đợt tiến công của địch về hướng thị xã Lạng Sơn. Xuất phát từ ý nghĩa, giá trị của di tích, ngày 2/10/2002, UBND tỉnh Lạng Sơn đã ra Quyết định số 41/2002/QĐ-UB công nhận di tích cấp tỉnh đối với điểm di tích này.  

Ngày nay, di tích Ga Tam Lung thuộc thôn Pò Nghiều, xã Thuỵ Hùng, huyện Cao Lộc, cách thành phố Lạng Sơn 8 km về phía Bắc. Di tích nằm ngay cạnh tuyến đường sắt và đường cao tốc Hà Nội – Lạng Sơn, cạnh giao điểm của đường quốc lộ 1A cũ với đường sắt Hà – Lạng. Ngay gần đó có lối rẽ đi về Còn Pheo, Phú Xá; cách di tích đình Háng Pài – nơi thành lập chi bộ Đảng đầu tiên của Lạng Sơn khoảng 2 km. Hiện nơi đây không còn là điểm lên xuống tàu, không còn dấu tích nhà ga cũ, chỉ có một cabin quản lý, bảo vệ đường tàu và các tấm bia biển ghi tên, giới thiệu di tích; ghi dấu sự kiện.

Ga Tam Lung là một trong những di tích lịch sử cách mạng rất có giá trị của tỉnh, nơi in dấu hoạt động của các chiến sỹ cách mạng Việt Nam và Lạng Sơn thời kỳ trước và sau khi thành lập Đảng, gắn với quá trình hoạt động cách mạng của những đảng viên đầu tiên của tỉnh: Hoàng  Văn Thụ, Lương Văn Tri, Đoàn Viết Thọ… cùng những người yêu nước khác. Đó cũng chính là cội nguồn của sự ra đời chi bộ Đảng đầu tiên trên quê hương Xứ Lạng giữa năm 1933 – Chi bộ Thuỵ Hùng do đồng chí Hoàng Văn Thụ làm Bí thư chi bộ.