Cuộc sống nơi vùng lũ đầu nguồn sông Cửu Long

Những ngày này bà con vùng sông nước Miền Tây lại háo hức đón mùa nước nổi. Không háo hức sao được khi mà mùa nước nổi mang về nhiều sản vật, cá tôm bổ sung phù sa để mang lại những mùa vàng. Trên tuyến tỉnh lộ 941 về Tri Tôn những ngày mực nước lũ đầu nguồn sông Cửu Long đạt mức báo động II, những cánh đồng lúa vụ 3 mới mở thuộc huyện Châu Thành lúa đã bắt đầu trổ đồng đồng. Ông Sáu Thảy, một nông dân vùng đất Vĩnh Hanh tâm sự: “Nước kinh Mặc Cần Dưng lên ngấp nghé bờ rồi. Năm nay con nước cao hơn mọi năm một tý, nhưng nhờ tuyến đê bảo vệ được xã với bà con quan tâm nên nước lên thì lên còn mần ruộng thì vẫn cứ mần. Lũ về có thêm tôm cá, còn chuyện lúa thóc làm khỏe re!”. Còn tại bãi tập kết xuồng câu gần cầu số 5 (huyện Châu Thành), hỏi bà con chuyện giăng câu, giăng lưới đánh bắt cá mắm năm nay khá không, ai nấy đều tươi cười: “Cá mắm cũng đỡ, người giăng lưới, đặt lợp tệ gì cũng kiếm trăm mấy ngàn một ngày chú ơi”, anh Sáu Đặng, một chủ xuồng lưới cười bảo.

Chúng tôi có mặt trên con đập kiểm soát lũ Tha La (huyện Tịnh Biên, An Giang). Hàng nghìn bà con trong vùng đã tề tựu đông đủ để chứng kiến cảnh xả đập, thoát lũ ra Biển Tây bảo vệ trên 130 nghìn ha diện tích sản xuất lúa vụ 3 của An Giang. Ông Trần Thanh Hạo (quê xã Vĩnh Ngươn, thị xã Châu Đốc) đã 75 tuổi đời chia sẻ: “Mực nước năm nay lên khá, mầu nước đỏ vầy chắc chắn phù sa nhiều hứa hẹn mùa sau lúa sẽ tăng năng suất cho coi. Mấy năm nay, Nhà nước đầu tư hệ thống thủy lợi tốt, nhất là mấy đập kiểm soát lũ như đập Tha La này, vừa chủ động cho bà con sản xuất, vừa chủ động xả lũ hay đóng đập trữ nước giúp cho bà con an tâm làm ăn sinh sống”. Các đập kiểm soát lũ như Tha La, Trà Sư chính là những cái van kiểm soát lũ đầu nguồn một cách chủ động nhất, bảo đảm cho người nông dân vùng trong và ngoài đê bao canh tác, mưu sinh an toàn mùa lũ.

Ngược hướng biên giới lên đầu nguồn An Phú, nơi đón lũ đầu tiên của lưu vực hạ lưu sông Cửu Long, trái với suy nghĩ của chúng tôi về cảnh những cánh đồng mênh mông nước, dọc tuyến tỉnh lộ 956 xuyên suốt huyện đầu nguồn, những cánh đồng lúa xanh mơn mởn, những rẫy bắp đã trổ cờ lau phơi phới, những liếp rau cải xanh um hiện ra. Tiếp chúng tôi, Phó Chủ tịch thường trực UBND huyện An Phú Nguyễn Xuân Hải cho hay, năm nay nước lên cao hơn cùng kỳ nhưng nhờ chủ động gia cố hệ thống đê bao vững chắc nên tất cả các tiểu vùng sản xuất vụ 3 đều an toàn tuyệt đối. Song song đó, những vùng sâu, trũng xả lũ, một số nhà dân có ngập nhưng đều an toàn vì địa phương chủ động di dời những hộ có nguy cơ nhà ngập sâu lên các cụm tuyến dân cư vượt lũ. Men theo tuyến tỉnh lộ, chúng tôi về xã Vĩnh Hội Đông, một trong những xã giáp biên trũng nhất huyện, Bí thư Đảng ủy xã Phùng Minh Tân chia sẻ, năm nay nước lên cao hơn cùng kỳ mọi năm nhưng tính ra cũng nằm trong tầm kiểm soát của địa phương. Là xã thuộc vùng trũng nên phần lớn diện tích sản xuất nông nghiệp của Vĩnh Hội Đông năm nay quyết định xả lũ, đón phù sa.

Đã quá rằm tháng 8 âm lịch, nước lũ trên sông Hậu đổ về càng mạnh, nước tràn ngập tuyến đường giao thông nông thôn vùng biên giới Vĩnh Tế – Vĩnh Hội Đông. Nhiều căn nhà người dân An Giang ven tỉnh lộ 957 bắt đầu ngập nền, độ chênh mực nước giữa mép sông so với mặt ruộng đang gần rút ngắn, nhưng người dân nơi đây vẫn bình tĩnh đón lũ về.

Vụ 3 năm nay, các xã thuộc huyện An Phú, An Giang xuống giống hơn 3.000 ha lúa và rau màu các loại. Theo Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện An Phú, 2/3 diện tích trồng lúa nằm trên nền đê bao khép kín với tuyến lộ 957 và đường ra biên giới An Phú – Vĩnh Hội Đông là tuyến đê xung yếu, đã được gia cố, tu bổ lại cống đập, đáp ứng yêu cầu chống úng phục vụ sản xuất cho nhân dân.

Tại thị xã Tân Châu, bên bờ đông và tây kênh Bảy Xã, mực nước đồng ngập sâu và tràn lút các chân đê. Anh Phan Văn Giáp, Chủ tịch Hội Nông dân xã Phú Lộc (thị xã Tân Châu) cho hay, vụ thu đông năm 2011 này, toàn xã xuống giống hơn 700 ha lúa và rau màu các loại. Nhờ tuyến dân cư vừa là tuyến đê bao khép kín nên mực nước lũ không ảnh hưởng gì đến hoạt động sản xuất ở địa phương. Đồng chí Nguyễn Văn Lên, Chủ tịch UBND thị xã Tân Châu cho biết, diện tích vụ 3 của thị xã phần lớn đều xuống giống trên nền diện tích cũ, có các cụm, tuyến dân cư, tỉnh lộ chia tách… tạo thành những tuyến đê bao vững chắc.

Gặp những nông dân trên cánh đồng nếp đặc sản thuộc vùng Kiểm soát lũ Bắc Vàm Nao (BVN), chúng tôi được biết, nhờ dự án BVN, tỉnh, huyện tập trung đầu tư các tuyến đê bao tiểu vùng với cao trình vượt đỉnh lũ năm 2000 đã tạo thuận lợi cho hơn 320 nghìn nông dân ở 23 xã, phường, thị trấn của huyện Phú Tân và thị xã Tân Châu chủ động sản xuất vụ 3 an toàn. Với hệ thống đê bao dài 400 km, 91 tuyến kênh dài 321 km, 16 cống chính và 43 cống bọng kiểm soát lũ đã điều tiết nước cho hoạt động sản xuất lúa ba vụ/năm an toàn mà còn giúp hơn 80% số hộ dân trong vùng có nước sạch sử dụng từ các hệ thống cấp nước tập trung, hỗ trợ cung cấp điện đến từng địa bàn dân cư…

Cùng đó, những mô hình sản xuất trong mùa nước nổi được triển khai đều khắp tỉnh đã giúp bà con nông dân vùng lũ đầu nguồn An Giang yên tâm “sống chung với lũ”. Huyện Châu Thành được xem là nơi khai thác lợi thế mùa nước nổi tốt nhất toàn tỉnh với nhiều mô hình đa dạng như: Phát triển các loại cây trồng trên mặt nước (rau nhút, bông súng, điên điển…), khai thác thủy sản tự nhiên, nuôi cá trong chân ruộng, ao hầm, nuôi lươn trong bồn… giải quyết việc làm, tạo thu nhập ổn định cho gần 20 nghìn lao động. Riêng các nghề như chở đất mướn, bắt ốc, hái rau, giăng câu, đặt lợp… tạo thu nhập ổn định từ 0,6 đến 1,5 triệu đồng/tháng cho gần 1.500 lao động nhàn rỗi.

Theo Giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng – Thủy văn An Giang Võ Thạnh, với cường suất và diễn biến như hiện nay, có thể nhận định lũ năm 2011 ngoài việc giúp bà con phát huy lợi thế nuôi trồng, khai thác lợi thế từ nguồn lợi thủy sản, hay cung cấp phù sa cho đồng ruộng, mực nước này cũng ít gây ảnh hưởng xấu đến đời sống, sinh hoạt và tính mạng của cư dân vùng lũ…

Để an toàn cho trẻ em và người dân trong mùa nước nổi những điểm giữ trẻ an toàn được huyện biên giới An Phú triển khai trước khi lũ về (trung bình có 25 trẻ/điểm rải đều toàn huyện. Hơn 1.000 học sinh vùng ngập lũ được địa phương cùng người dân tổ chức ghe, xuồng đưa rước đến trường hai buổi/ngày. Chúng tôi có mặt tại một điểm giữ trẻ thuộc xã Vĩnh Hội Đông, chị Nguyễn Ngọc Nga vừa gửi bé gái bốn tuổi cho điểm để chuẩn bị cùng chồng đi thả lưới tâm sự: “Vợ chồng tui mùa nước lên phải đi giăng câu, giăng lưới tối ngày, nhờ xã tổ chức điểm giữ trẻ vầy, đứa nhỏ chưa đi mẫu giáo gởi ở đây còn đứa lớn ngày hai buổi đến trường tiểu học ở xã cũng được ghe đưa rước an toàn”. Trưởng Phòng Lao động – Thương binh và Xã hội huyện An Phú Nguyễn Minh Hải cho biết: “Ngoài việc triển khai các điểm giữ trẻ, đưa rước học sinh đến trường bằng ghe an toàn, huyện đã tiến hành rà soát lại tất cả các chốt cứu hộ, cứu nạn xung yếu. Cùng đó, huyện cũng chỉ đạo các địa phương tuyên truyền trong dân về những nguy hiểm, tai nạn khi giăng câu, giăng lưới ban đêm giữa đồng xa. Quyết tâm cao nhất là không để xảy ra bất kỳ tai nạn chết người do ảnh hưởng lũ gây ra”.

Chánh văn phòng Ban chỉ đạo phòng, chống lụt bão và tìm kiếm cứu nạn tỉnh Phạm Văn Lê cho hay, ngay từ đầu mùa lũ, Ban chỉ đạo đã chỉ đạo tất cả các địa phương rà soát số hộ trong vùng nguy hiểm di dời lên các tuyến dân cư vượt lũ an toàn. Tập trung lực lượng, phương tiện sẵn sàng ứng trực, củng cố bờ bao. Ở những vùng ngập sâu nhất là các huyện An Phú, Châu Thành, Tri Tôn, thị xã Tân Châu… đã rà soát lại các cụm, tuyến dân cư vượt lũ, chuẩn bị địa bàn để xây dựng phương án sơ tán, di dời dân đến nơi an toàn. Xây dựng phương án phối hợp giữa các lực lượng, lập trạm, chốt để tuần tra, canh phòng, cứu hộ, cứu nạn ở những vị trí trọng điểm nhằm xử lý tốt các sự cố lốc xoáy, chìm tàu, ghe, sạt lở đất bờ sông và kênh rạch. Kiểm tra hệ thống thông tin liên lạc, phương tiện cứu hộ, cứu nạn để bổ sung kịp thời về máy móc, thiết bị bảo đảm thông tin thông suốt, đáp ứng yêu cầu phòng, chống lụt bão và tìm kiếm cứu nạn trên từng địa bàn dân cư. Các địa phương nằm trong vùng ngập sâu tiếp tục củng cố, mở rộng các điểm trông giữ trẻ tập trung, đưa đón học sinh trong thời gian ngập lũ để giảm thiểu thiệt hại tính mạng trẻ em. Lũ lớn lên nhanh và kéo dài dễ gây sạt lở những khu vực ven sông, kênh rạch lớn, vì vậy, ngành chức năng cần xác định các trọng điểm xung yếu về sạt lở để chủ động sơ tán, di dời dân cư ra khỏi vùng nguy hiểm. Ở những tuyến, đoạn đường bị ngập phải lập chốt canh gác, cảnh báo và hướng dẫn các phương tiện giao thông để bảo đảm an toàn tính mạng và phương tiện qua lại. Đáng chú ý đối với các cư dân vùng rốn lũ khi đánh bắt cá, bắt ốc, hái rau trên đồng xa phải cảnh giác, mang theo can nhựa, áo phao hoặc vật nổi phòng khi có mưa giông bất thường…

Một mùa nước nổi nữa lại về, đồng bằng sông Cửu Long lại đón nguồn nước ngọt phù sa của thiên nhiên ban tặng. Trên khắp vùng đất đầu nguồn An Giang, đâu đâu cụm từ “sống chung với lũ” cũng được bà con râm ran chia sẻ. Thật vậy, ngày nay, mỗi mùa nước nổi về cũng đồng nghĩa với một mùa làm ăn mới, một mùa an sinh của bà con nông dân bao đời “thân thuộc” với con nước miền Tây.