Bước ngoặt chính sách thu hút nhân tài

Các cơ chế, chính sách mới, nhất là Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, Luật Công nghiệp công nghệ số được kỳ vọng tạo môi trường thật sự hấp dẫn để thu hút, giữ chân và phát huy tối đa tiềm năng của nhân tài, mang lại những đột phá chiến lược cho các lĩnh vực công nghệ mũi nhọn của Việt Nam.

Luật hóa cơ chế trọng dụng nhân tài

Một trong những nội dung trọng tâm của Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo là công nhận và trao quyền rộng rãi hơn cho nhà khoa học, gồm các quyền sở hữu trí tuệ, khai thác thương mại kết quả nghiên cứu và tự chủ trong sử dụng tài chính. Luật cũng quy định Nhà nước có chính sách đãi ngộ đặc biệt đối với nhân tài trong lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo thông qua các ưu đãi tài chính, phi tài chính, điều kiện làm việc và bố trí nhà ở. Nhà nước tạo cơ hội phát triển sự nghiệp lâu dài, thu hút nhân tài từ nước ngoài; bảo đảm an sinh xã hội cho nhân tài và gia đình.

Cùng với đó, Luật Công nghiệp công nghệ số vừa được ban hành tháng 6/2025 khẳng định vai trò của lĩnh vực này như một ngành kinh tế mũi nhọn, giữ vai trò động lực trong tăng trưởng và đổi mới. Luật đặt trọng tâm vào phát triển công nghiệp bán dẫn, hệ sinh thái trí tuệ nhân tạo và tài sản số, với các chính sách ưu đãi vượt trội dành riêng cho doanh nghiệp và chuyên gia trong lĩnh vực này.

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, sau khi các luật mới được ban hành cần có các nghị định, thông tư hướng dẫn cụ thể về việc thu hút nhân tài, đồng thời các quy định cần thống nhất với các luật khác như Luật Ngân sách nhà nước, Luật Viên chức… và tránh thủ tục rườm rà, thiếu linh hoạt.

Mức hỗ trợ tài chính cho nhà khoa học ở Việt Nam vẫn chưa đủ cạnh tranh với các nước phát triển; môi trường làm việc, cơ sở vật chất, văn hóa học thuật, cơ hội phát triển nghề nghiệp… là những điểm cần được cải thiện đồng bộ để thu hút và giữ chân nhân tài. Các luật mới đã mở ra khả năng “vượt khung” trong lương, thưởng và hỗ trợ, nhưng vẫn là nguyên tắc; do đó cần cụ thể hóa cơ chế này trong các văn bản hướng dẫn để có thể triển khai trong thực tiễn.

Cần đội ngũ nhà khoa học hàng đầu

Tại buổi làm việc với Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam mới đây, Phó Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh, hiện có nhiều chuyên gia, nhà khoa học có trình độ cao, được đào tạo bài bản, đã và đang làm việc trong các trường đại học, viện nghiên cứu, doanh nghiệp công nghệ hàng đầu tại các quốc gia phát triển. Trong đó, nhiều nhà khoa học trẻ người Việt Nam từng học tập tại nước ngoài đã quay về nước làm việc, đóng góp hiệu quả trong nhiều lĩnh vực.

Tuy nhiên, Phó Thủ tướng đề nghị cần triển khai đồng bộ các giải pháp, trong đó có việc xây dựng môi trường nghiên cứu chuyên nghiệp, năng động, bảo đảm điều kiện làm việc thuận lợi, chế độ đãi ngộ phù hợp và cơ hội phát triển nghề nghiệp lâu dài để thu hút hiệu quả hơn các nhà khoa học Việt Nam ở nước ngoài.

Trong bối cảnh Nghị quyết số 57-NQ/TW xác định khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là nền tảng và động lực quan trọng để phát triển đất nước trong giai đoạn mới và danh mục 11 nhóm công nghệ chiến lược đã được Thủ tướng Chính phủ ban hành tại Quyết định số 1311/QĐ-TTg trong tháng 6/2025 vừa qua thì nhu cầu về nhân tài công nghệ, các “tổng công trình sư” càng trở nên cấp thiết.

Khi đề cập đến việc triển khai các nghiên cứu về công nghệ vũ trụ, Tiến sĩ Nguyễn Quân, nguyên Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ cho rằng, ngoài sự đầu tư của Nhà nước, sự tham gia của doanh nghiệp thì cần đặc biệt quan tâm việc thu hút các nhà khoa học giỏi, đóng góp vào mục tiêu đưa Việt Nam trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045.

Tiến sĩ Nguyễn Trọng Hiền, chuyên gia của Cơ quan Hàng không Vũ trụ Hoa Kỳ (NASA) chia sẻ: “Chúng ta có thể bàn về chính sách, nguồn lực, nguồn vốn mà Nhà nước sẵn sàng chi cho công trình nghiên cứu khoa học, nhưng nếu không trao sự tự do cho các nhà nghiên cứu, nhà khoa học thì khó phát triển tốt. Thách thức lớn đối với Việt Nam là vấn đề quản lý; nếu có môi trường thông thoáng, thuận lợi thì sẽ thu hút được nhân tài từ nước ngoài về đóng góp cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo của đất nước”.

Doanh nghiệp cũng đang chờ đợi các chính sách sớm được cụ thể hóa để triển khai hiệu quả hoạt động thu hút nhân lực chất lượng cao. Đại diện Tập đoàn Viettel cho biết, Nhà nước cần có thêm những cơ chế, chính sách đồng bộ, hiệu quả, như: hỗ trợ về nhà ở; ưu đãi về thuế thu nhập; cho phép chuyên gia được sở hữu, đồng sở hữu các kết quả nghiên cứu, phát minh, sáng chế; được sở hữu hoặc có cổ phần tại các doanh nghiệp hình thành từ kết quả nghiên cứu…

Thực hiện nhiệm vụ ban hành cơ chế, chính sách đãi ngộ đặc biệt để thu hút chuyên gia hàng đầu về nước, Bộ Khoa học và Công nghệ đang xây dựng nhiều chính sách cụ thể, theo tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW, hoàn thiện Đề án phát triển và trọng dụng nhân tài, nhân lực chất lượng cao, với các chương trình thu hút nhà khoa học Việt Nam ở nước ngoài về làm việc thông qua hỗ trợ tài chính đặc biệt, điều kiện nghiên cứu ưu việt và cơ hội phát triển sự nghiệp.

Cùng với đó, đầu tư nâng cấp hạ tầng nghiên cứu, xây dựng trung tâm đạt chuẩn quốc tế, xây dựng các khu công nghệ cao, vườn ươm công nghệ để tạo môi trường thuận lợi cho sáng tạo và đổi mới. Các rào cản hành chính sẽ được cắt giảm, tăng quyền tự chủ và cung cấp đầy đủ nguồn lực bảo đảm cho nghiên cứu và thử nghiệm công nghệ. Cơ chế đánh giá quá trình nghiên cứu cũng chuyển mạnh sang dựa trên kết quả đầu ra (công bố quốc tế, bằng sáng chế, sản phẩm thương mại hóa...).