Bổ sung các “gói” chế độ linh hoạt, tăng tính hấp dẫn của chính sách

Người dân tìm hiểu về đại lý thu bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế trên địa bàn cư trú.

Chưa tương xứng tiềm năng

Chính sách BHXH tự nguyện được thực hiện chính thức ở nước ta từ năm 2008 theo quy định của Luật BHXH năm 2006. Sau 11 năm thực hiện, tính đến cuối năm 2018 cả nước có 270 nghìn người tham gia, chiếm khoảng 1,8% tổng số người tham gia BHXH, tương đương với khoảng 0,55% lực lượng lao động trong độ tuổi. Ðây là một kết quả khá khiêm tốn so với quyền lợi ưu việt của chính sách và kỳ vọng khi chính sách được ban hành. Sau một năm thực hiện Nghị quyết số 28, với nhiều giải pháp được triển khai, số người tham gia BHXH tự nguyện có sự gia tăng nhanh. Theo báo cáo của BHXH Việt Nam, hiện đã có 499 nghìn người, đạt 101,7% kế hoạch giao năm 2019; tăng 36 nghìn người so với tháng 9-2019 và số người tăng trong 10 tháng đầu năm lên tới 228 nghìn người.

Tuy nhiên, theo đánh giá của Phó Vụ trưởng BHXH (Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội) Trần Hải Nam, thực tế triển khai chính sách BHXH tự nguyện vẫn thấp so với tiềm năng. BHXH tự nguyện mặc dù đã được thiết kế ưu việt về quyền lợi nhưng tính hấp dẫn còn chưa cao trong bối cảnh đối tượng thuộc diện tham gia là người lao động thuộc khu vực phi chính thức, tính chất công việc không ổn định, mặt bằng bình quân thu nhập thấp, điều kiện kinh tế còn khó khăn; thời gian đóng tối thiểu để hưởng lương hưu còn dài (20 năm); mức hỗ trợ từ ngân sách nhà nước còn thấp.

Ðối với một số nhóm có thu nhập cao (chủ hộ kinh doanh cá thể, lao động trình độ cao nhưng không làm việc theo hợp đồng lao động…) thì một mặt ít biết đến BHXH tự nguyện, một mặt có kế hoạch hưu trí cá nhân hoặc lựa chọn tham gia bảo hiểm thương mại vì có nhiều sản phẩm đa dạng, phù hợp nhu cầu của họ. Ðồng thời, một điểm ít hấp dẫn người tham gia là do chính sách BHXH tự nguyện hiện nay chỉ bao gồm các quyền lợi dài hạn là hưu trí, tử tuất, mà chưa có các quyền lợi ngắn hạn như loại hình BHXH bắt buộc, như ốm đau, thai sản…

Việc Nghị quyết số 28-NQ/TW đặt ra mục tiêu đến năm 2030, có 5% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia BHXH tự nguyện, tương đương với khoảng 2,69 triệu người. Ðiều này đồng nghĩa với việc bình quân mỗi năm cần phát triển thêm hơn 200 nghìn người tham gia mới. Ðây được xem là một thách thức lớn, bởi những người lao động thuộc diện tham gia BHXH tự nguyện thường có thu nhập thấp và bấp bênh, do đó khi gặp các rủi ro trong cuộc sống sẽ ảnh hưởng rất lớn đến họ, trong khi đó những đối tượng này chưa được bảo vệ, đây là khoảng trống lớn mà Chính phủ cần nghiên cứu bổ sung các chế độ ngắn hạn bảo vệ người lao động trong khu vực phi chính thức, góp phần ổn định cuộc sống cho người lao động và gia đình họ, góp phần bảo đảm an sinh xã hội của toàn xã hội.

Trước yêu cầu này, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội đã chủ trì, phối hợp các bộ, cơ quan có liên quan nghiên cứu trình Thủ tướng Chính phủ Ðề án thực hiện thí điểm gói bảo hiểm xã hội tự nguyện ngắn hạn linh hoạt, để tạo điều kiện để người lao động có nhiều sự lựa chọn tham gia và thụ hưởng, khuyến khích người lao động tham gia đóng BHXH, góp phần mở rộng diện bao phủ BHXH theo tinh thần cải cách chính sách BHXH của Trung ương.

Bổ sung các gói chế độ ngắn hạn, linh hoạt

Theo dự thảo Ðề án thực hiện thí điểm gói bảo hiểm xã hội tự nguyện ngắn hạn linh hoạt, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội đề xuất ba gói BHXH tự nguyện ngắn hạn linh hoạt lần lượt được bổ sung các chế độ: thai sản; ốm đau; trợ cấp gia đình, trẻ em. Theo đó, gói BHXH tự nguyện hiện hành bổ sung chế độ thai sản. Gói này được thiết kế trên cơ sở của chính sách BHXH tự nguyện hiện hành (chế độ hưu trí và tử tuất) bổ sung thêm quyền lợi về thai sản khi người lao động sinh con với điều kiện người lao động đã đóng BHXH tự nguyện từ đủ 12 tháng trở lên và không được nhận BHXH một lần. Ưu điểm của gói này là có thể thu hút sự tham gia của nhóm người lao động đang trong độ tuổi sinh đẻ, đáp ứng một phần nhu cầu trước mắt, gia tăng tính hấp dẫn của chính sách BHXH tự nguyện. Tuy nhiên, nhược điểm của gói này chính là khó cân đối về tài chính cho nên cần đến sự hỗ trợ (bù) của ngân sách nhà nước (việc quy định người lao động đóng là không khả thi) và không bảo đảm sự tham gia lâu dài, bền vững do có thể phát sinh lựa chọn ngược (khi chuẩn bị mang thai mới tham gia; sau khi sinh con hưởng chế độ sẽ không tiếp tục tham gia BHXH).

Thứ hai, gói BHXH tự nguyện hiện hành bổ sung chế độ ốm đau. Ðược thiết kế trên cơ sở của chính sách BHXH tự nguyện hiện hành (chế độ hưu trí và tử tuất) bổ sung thêm quyền lợi được hưởng khi người lao động gặp rủi ro ốm đau (tối đa 30 ngày trong một năm) với điều kiện người lao động đang đóng BHXH tự nguyện và không được nhận BHXH một lần. Ưu điểm của gói này là có thể thu hút sự tham gia của nhóm người lao động có nhiều nguy cơ gặp rủi ro ốm đau, đáp ứng một phần nhu cầu trước mắt, gia tăng tính hấp dẫn của chính sách BHXH tự nguyện. Tuy nhiên, nhược điểm của gói này chính là cần đến sự hỗ trợ của ngân sách nhà nước (việc quy định người lao động đóng là không khả thi); mức độ thu hút phụ thuộc rất lớn vào mức trợ cấp được hưởng và mức độ thuận tiện trong thủ tục, hồ sơ giải quyết hưởng chế độ.

Và cuối cùng là gói BHXH tự nguyện hiện hành bổ sung chế độ trợ cấp gia đình/trẻ em. Ðược thiết kế trên cơ sở của chính sách BHXH tự nguyện hiện hành (chế độ hưu trí và tử tuất) bổ sung thêm quyền lợi được hưởng khi người lao động tham gia BHXH tự nguyện có con dưới sáu tuổi (được hưởng trợ cấp hằng tháng bằng 350.000 đồng/con cho đến khi con đủ sáu tuổi) với điều kiện người lao động đang đóng BHXH tự nguyện và không được nhận BHXH một lần. Ưu điểm của gói này là có thể thu hút sự tham gia của nhóm người lao động có con dưới sáu tuổi, đáp ứng được một phần nhu cầu trước mắt, gia tăng tính hấp dẫn của chính sách BHXH tự nguyện. Tuy nhiên, nhược điểm của gói này chính là cần sự đóng góp thêm của người lao động (1,5%) và vẫn cần đến sự hỗ trợ của ngân sách nhà nước (với quy định tỷ lệ đóng 1,5% khó bảo đảm khả năng cân đối do tỷ lệ đóng này được Tổ chức Lao động quốc tế tính toán trên giả định tham gia của phần lớn những người thuộc đối tượng).

Tuy nhiên, theo Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, đề án này cần có sự nghiên cứu kỹ lưỡng, để đánh giá được tác động cụ thể, dự báo được chính xác số người tham gia, thụ hưởng và nguồn kinh phí cần thiết… để có đủ căn cứ, cơ sở và tính khả thi trong việc thực hiện thí điểm trên thực tiễn.