Bảo đảm thống nhất giữa pháp luật về phòng, chống HIV/AIDS với hệ thống pháp luật

Tại phiên họp thứ 47 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, thảo luận về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Phòng, chống HIV/AIDS, các đại biểu tập trung cho ý kiến vào các quy định về mở rộng quyền tiếp cận thông tin; cụ thể hóa và tăng cường quyền tiếp cận các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS… bảo đảm sự thống nhất với các luật liên quan.

Tăng nguồn lực, nâng cao trách nhiệm

Trình bày báo cáo thẩm tra Dự án Luật Phòng, chống HIV/AIDS, Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội Nguyễn Thúy Anh khẳng định sự cần thiết sửa đổi, bổ sung luật.

Dự thảo sửa đổi 3 điều, bổ sung 14 điều và bãi bỏ 1 điều của Luật Phòng, chống HIV/AIDS. Về phạm vi sửa đổi, bổ sung của dự án Luật: Thường trực Ủy ban cơ bản nhất trí với phạm vi sửa đổi, bổ sung của dự án Luật nhằm khắc phục những hạn chế, bất cập của Luật hiện hành, đáp ứng yêu cầu của công tác phòng, chống HIV/AIDS trong tình hình mới, tập trung chủ yếu vào các quy định về: mở rộng quyền tiếp cận thông tin; cụ thể hóa và tăng cường quyền tiếp cận các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS; bảo đảm chi trả từ Quỹ Bảo hiểm y tế đối với một số dịch vụ dành cho người nhiễm HIV/AIDS tham gia bảo hiểm y tế.

Tuy nhiên, nhiều đại biểu quan tâm cho ý kiến về một số quy định của dự án Luật có liên quan đến quyền bảo vệ bí mật cá nhân, nguyên tắc bảo đảm, hạn chế quyền con người, đề nghị Chính phủ và Ban soạn thảo tiếp tục nghiên cứu rà soát, sửa đổi.

Về tăng cường tiếp cận thông tin người nhiễm HIV (sửa đổi, bổ sung Điều 30), dự thảo Luật bổ sung một số chủ thể được tiếp cận thông tin người nhiễm HIV. Qua thảo luận, còn có ý kiến khác nhau về nội dung này: Loại ý kiến thứ nhất: nhất trí với quy định mở rộng đối tượng được tiếp cận thông tin người nhiễm HIV để bảo đảm thuận tiện trong việc điều trị, thanh toán chi phí khám bệnh, chữa bệnh cũng như phòng ngừa nguy cơ lây nhiễm HIV cho người trực tiếp chăm sóc, điều trị.

Loại ý kiến thứ hai: đề nghị cân nhắc việc mở rộng đối tượng được tiếp cận thông tin và nên sửa đổi theo hướng quy định nguyên tắc, theo đó các chủ thể được tiếp cận thông tin về tình trạng nhiễm HIV của người nhiễm HIV có trách nhiệm giữ bí mật thông tin người nhiễm HIV, trường hợp vi phạm sẽ bị xử lý theo quy định pháp luật.

Về vấn đề này, Thường trực Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội nhận thấy có một số nhóm đối tượng có thể tiếp cận hoặc biết được thông tin về tình trạng nhiễm HIV của người khác khi thực hiện chức trách công vụ (thí dụ trong quá trình lập danh sách người cần hỗ trợ mua bảo hiểm y tế; để phục vụ công tác nghiên cứu khoa học, có những đối tượng được phép tiếp cận với hồ sơ bệnh án của các bệnh nhân, trong đó có thể có thông tin về tình trạng nhiễm HIV của người bệnh).

Dự án Luật cần tiếp cận vấn đề này một cách bao quát hơn để quy định phù hợp và bảo đảm việc sửa đổi, bổ sung theo hướng không chỉ chủ thể mà còn theo các trường hợp cụ thể để không làm phát sinh các hệ lụy pháp lý bất lợi cho các chủ thể liên quan.

Đối với quy định nguồn lực cho phòng, chống HIV/AIDS, Thường trực Ủy ban Về các vấn đề Xã hội của Quốc hội cho rằng, trong bối cảnh hiện nay, khi có một loạt thách thức về tài chính đối với chương trình phòng, chống HIV/AIDS, thì việc huy động các nguồn lực trong nước là rất cần thiết để duy trì các thành quả hiện có cũng như mở rộng các dịch vụ chăm sóc điều trị, dự phòng HIV và các dịch vụ liên quan khác.

Thường trực Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội cũng đề nghị Chính phủ tiếp tục nghiên cứu, rà soát bổ sung quy định để giúp tăng nguồn lực, nâng cao trách nhiệm của các địa phương và tăng sự tham gia, đóng góp của xã hội, cộng đồng và cá nhân trong phòng, chống HIV/AIDS.

Cần thiết sửa đổi, bổ sung một số điều của luật

Tại phiên họp, thừa ủy quyền của Chính phủ, quyền Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thanh Long trình bày tờ trình Dự án Luật Phòng, chống HIV/AIDS.

Tờ trình nêu rõ, sau 14 năm thực thi chính sách pháp luật phòng, chống HIV/AIDS, số người nhiễm HIV phát hiện mới, số tử vong do AIDS giảm liên tục. Tình hình lây nhiễm HIV trong nhóm nghiện chích ma túy đã giảm mạnh. Tuy nhiên, tình hình nhiễm HIV do lây truyền qua đường tình dục vẫn còn diễn biến phức tạp và khó kiểm soát, đặc biệt tình hình lây nhiễm HIV trong nhóm quan hệ tình dục đồng giới (MSM) đang có xu hướng tăng nhanh.

Tờ trình của Chính phủ nêu những tồn tại, bất cập của Luật Phòng, chống HIV/AIDS cần được khắc phục kịp thời. Trong đó có bất cập liên quan đến đối tượng liên quan đến thông báo kết quả xét nghiệm HIV, đối tượng được tiếp cận thông tin về người nhiễm HIV còn thiếu và bất cập, ảnh hưởng quá trình thực hiện.

Theo quy định của Luật Phòng, chống HIV/AIDS năm 2016, chỉ những người trực tiếp chăm sóc cho người nhiễm HIV được thông báo kết quả xét nghiệm HIV và chưa có quy định cụ thể ai được quyền tiếp cận thông tin đối với người nhiễm HIV. Điều này làm phát sinh một số khó khăn, bất cập như nhiều người biết mình nhiễm HIV nhưng vẫn làm lây nhiễm HIV cho người khác do không tiếp cận được thông tin người nhiễm, không xác định được đối tượng có nguy cơ lây nhiễm cao…

Tờ trình cũng nêu rõ sự thiếu đồng bộ, thống nhất giữa hệ thống pháp luật về phòng, chống HIV/AIDS với hệ thống pháp luật như Luật Khám bệnh, chữa bệnh, Luật Bảo hiểm Y tế, Luật Phòng, chống các bệnh truyền nhiễm… Hơn nữa, một số quy định của pháp luật về phòng, chống HIV/AIDS không còn phù hợp điều kiện thực tiễn. Quy định người dưới 16 tuổi thực hiện xét nghiệm phải có sự đồng ý bằng văn bản của cha, mẹ hoặc người giám hộ hiện không phù hợp với thực tiễn và hạn chế quyền tiếp cận dịch vụ xét nghiệm HIV.

Các quy định về chỉ định cơ sở xét nghiệm HIV được Bộ trưởng Y tế công nhận mới được phép quản lý các trường hợp HIV dương tính không còn phù hợp với yêu cầu cải cách hành chính, phân cấp và gây tốn kém kinh phí cho cơ sở y tế địa phương…

Tham gia thảo luận tại phiên họp, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng nhấn mạnh, Luật Phòng, chống HIV/AIDS là luật có sức sống tương đối ổn định và lâu dài, qua gần 14 năm mới phải đặt vấn đề sửa đổi, bổ sung.

“Đây cũng là một trong số ít các luật được ban hành để ngăn chặn một loại bệnh cụ thể góp phần nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống HIV/AIDS, hiện Việt Nam là một trong bốn quốc gia có chất lượng điều trị HIV/AIDS tốt nhất trên thế giới” – ông Hoàng Thanh Tùng nêu.

Công tác tuyên truyền, phổ biến cần được duy trì

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cũng góp ý về quyền tiếp cận thông tin, trong đó đề nghị cần quy định rõ về hình thức thông báo và thời hạn thông báo, tránh quy định mang tính hình thức, làm căn cứ để xử lý hình sự người nhiễm HIV trong trường hợp họ cố tình lây nhiễm HIV cho người khác theo quy định tại Điều 148 của Bộ luật Hình sự.

Thời gian đầu, khi dịch bệnh mới xuất hiện ở Việt Nam, công tác phòng, chống HIV/AIDS được thực hiện rất hiệu quả, nhưng gần đây khi các dịch bệnh nguy hiểm, mới nổi xuất hiện diễn biến phức tạp thì công tác phòng, chống HIV/AIDS bị nới lỏng. Do vậy, nếu không thực hiện đồng bộ các giải pháp thì mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam không còn người nhiễm HIV/AIDS khó khả thi.

Đồng tình với quan điểm này, theo Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Phan Xuân Dũng, để đạt được mục tiêu không còn người bệnh AIDS trong cộng đồng vào 2030 thì có đóng góp rất lớn của khoa học công nghệ, trong Tờ trình của Chính phủ cần bổ sung nội dung này.

Góp ý vào các nội dung dự án Luật, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu đề nghị Ban soạn thảo, cơ quan thẩm tra cần tiếp tục phối hợp để chỉnh lý, điều chỉnh một số quy định trong dự án luật, việc đánh giá tác động tại một số quy định chưa cụ thể, đầy đủ, chưa bảo đảm tính đồng bộ giữa luật này với Luật Xử lý vi phạm hành chính, Bộ luật Hình sự và Luật Phòng, chống ma túy…

Để bảo đảm quyền con người và thực hiện các công ước quốc tế về quyền con người, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu cũng đề nghị Ban soạn thảo cần nghiên cứu kỹ các quy định liên quan tiếp cận thông tin người nhiễm HIV, quy định tại Điều 30 của dự án Luật.

Cho ý kiến về nội dung này, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu nhấn mạnh, muốn thực hiện mục tiêu nêu trên cũng cần coi trọng đầu tư nguồn lực cho công tác này.

Phát biểu kết luận nội dung thảo luận, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Tòng Thị Phóng đánh giá cao công tác chuẩn bị, sự phối hợp với cơ quan thẩm tra và cơ quan soạn thảo. Hồ sơ dự án Luật đã thực hiện đúng quy trình, đánh giá đầy đủ tác động đến các chính sách, xã hội, giới, bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, đủ điều kiện để trình Quốc hội cho ý kiến tại kỳ họp tới.

Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Tòng Thị Phóng đề nghị Ban soạn thảo quan tâm tiếp thu nghiêm túc các ý kiến của cơ quan chủ trì thẩm tra, các ý kiến góp ý tại phiên họp, tiếp tục rà soát, bảo đảm tính thống nhất trong hệ thống pháp luật hiện hành; bảo đảm bình đẳng giới, bảo đảm bí mật thông tin cá nhân – đây là vấn đề rất quan trọng nhằm bảo đảm quyền con người.

Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội cũng lưu ý trong báo cáo thẩm tra và tờ trình ngoài huy động nguồn lực nhà nước thì cũng cần nhấn mạnh hơn nữa đến việc huy động nguồn lực cộng đồng, toàn xã hội trong công tác phòng, chống HIV/AIDS.

Những bất cập, tồn tại nêu trên cần sớm được sửa đổi, bổ sung, nâng cao hiệu quả thực hiện luật. Trong thời điểm này, việc sửa đổi, bổ sung luật là yêu cầu cấp thiết, bảo đảm thể chế hóa kịp thời đầy đủ chủ trương, đường lối của Đảng về công tác phòng, chống HIV/AIDS, thực hiện được mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam cơ bản chấm dứt bệnh AIDS theo Nghị quyết 20 năm 2017 của Ban Chấp hành Trung ương về tăng cường công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân trong tình hình mới.

(Quyền Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thanh Long)

Vì luật được ban hành khá lâu, bối cảnh, thời điểm ban hành luật thay đổi nhiều trong khi đó có nhiều luật liên quan như Luật Tiếp cận thông tin, Luật Xử lý vi phạm hành chính, Luật Phòng, chống các bệnh lây nhiễm, Luật Phòng, chống ma túy… đã và đang được sửa đổi nhiều. Do vậy, Ban soạn thảo cần cập nhật, rà soát cho phù hợp với hệ thống pháp luật hiện nay.

(Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng)