Cúng thổ công nét đẹp văn hóa ngày xuân

- Đối với đồng bào Tày, Nùng, thổ công có vai trò quan trọng, là vị thần cai quản mọi hoạt động và phù hộ cho gia đình luôn mạnh khỏe, may mắn. Do đó, vào dịp Tết Nguyên đán, sau khi cúng gia tiên, bà con sẽ chuẩn bị mâm lễ thật tươm tất để cúng tại miếu thổ công. Đây không chỉ là nghi lễ sinh hoạt tâm linh, tín ngưỡng mà chứa đựng trong đó là cách thức giáo dục về lòng biết ơn đối với các thế hệ đi trước, sự đoàn kết, gắn bó keo sơn trong cộng đồng.

Tết Nguyên đán là mốc thời gian đánh dấu kết thúc một năm lao động vất vả và khởi đầu cho một năm mới với mong muốn những điều tốt đẹp sẽ đến với mọi người, mọi nhà. Những ngày tết là thời gian để người dân nghỉ ngơi và nhớ về công ơn của các bậc sinh thành, tri ân các vị tiền nhân đã có công khai lập và bảo hộ cho thôn, làng.

Theo quan niệm dân gian của người Tày, Nùng, khi đến một khu đất mới để lập thôn, xóm, việc trước tiên của đồng bào là lập miếu thờ thổ công. Trong tín ngưỡng của người Tày, Nùng, thổ công là một vị thần linh thiêng, được xem như là vị thần bảo hộ của thôn, làng. Người dân tin rằng thổ công là vị thần cai quản mảnh đất mà cộng đồng đang sinh sống, bảo vệ và phù hộ cho người dân trong mọi hoạt động sống.

Ông Hoàng Tuấn Danh, thôn Khòn Tẩư, xã Liên Hội, huyện Văn Quan - một trong những cao niên đã gần 80 tuổi cho biết: Từ khi sinh ra và lớn lên tại đây, tôi đã thấy bố mẹ, ông bà luôn coi trọng việc thờ cúng thổ công. Với chúng tôi, thổ công được xem như là vị thần canh giữ, bảo vệ bản làng khỏi những điều xấu, những tai ương, bệnh tật. Vị thần này có quyền năng chi phối đến thời tiết, khí hậu, giúp cho mùa màng bội thu và ban cho mọi gia đình mạnh khỏe, làm ăn thuận lợi, cuộc sống yên ấm.

Vị thần thổ công được người Tày, Nùng thờ một cách trang trọng tại miếu làng. Các ngôi miếu thường được dựng ngay khi người dân chọn đất lập làng. Miếu thổ công của người Tày, Nùng thường mang những đặc điểm riêng biệt, thể hiện sự đơn giản, gần gũi với thiên nhiên và đời sống sinh hoạt của người dân. Theo đó, miếu thường được xây dựng ở vị trí đầu làng hoặc cuối làng, nơi có địa thế cao ráo, thoáng mát. Việc chọn vị trí này nhằm thể hiện sự tôn kính đối với thần linh, đồng thời thuận tiện cho việc đi lại của người dân.

Miếu thường được xây dựng gần các cây cổ thụ, suối nước, hoặc những nơi có phong cảnh đẹp để tạo cảm giác thanh tịnh, gần gũi với thiên nhiên. Đáng chú ý, khác với sự cầu kỳ của đình, chùa… miếu thổ công của bà con dân tộc Tày, Nùng thường có kiến trúc rất đơn giản, không có nhiều hoa văn trang trí cầu kỳ, tạo cảm giác mộc mạc, gần gũi. Bên trong miếu được chia làm 2 phần, một phần cao hơn dùng để đặt bát hương và phần thấp hơn dùng để đặt lễ vật. Ngoài bát hương chính, bà con còn cắm hương ở chân tường hai bên và cắm ở các gốc cây xung quanh miếu.

Sau khi cúng gia tiên tại nhà, vào ngày 30 và mùng Một tết, các gia đình trong làng sẽ rủ nhau đến miếu thổ công để thắp hương và dâng lễ vật để tạ ơn thổ công đã phù hộ, che chở cho gia đình trong năm qua được bình an, no ấm. Việc cúng thổ công trước kia thường là người cao niên, chủ gia đình và là đàn ông, tuy nhiên ngày nay không phân biệt già, trẻ, gái, trai.

Anh Lương Văn Hanh, thôn Phai Luông, xã Hợp Thành, huyện Cao Lộc cho biết: Theo tục lệ ông cha truyền lại, mâm lễ vật cúng thổ công dịp tết chúng tôi thường chuẩn bị gà trống thiến luộc, bánh chưng, bánh khảo gói giấy xanh đỏ, khẩu sli, rượu… Đặc biệt, trong các lễ vật, gà cúng thổ công của gia đình nào càng to, vàng thịt, đẹp mắt không chỉ chứng tỏ gia đình làm ăn phát đạt, tấn tới mà còn thể hiện tài năng nội trợ đảm đang, khéo léo của các bà, các mẹ - những người giữ lửa trong gia đình.

Quá trình làm lễ, người dân lần lượt rót ba lần rượu vào các chén rượu trên ban thờ của miếu và trên mâm của từng gia đình. Trong làn khói hương, người dân gửi gắm những lời khấn cầu với thổ công về mong ước một năm mới mưa thuận, gió hòa và sự bình an đến mọi nhà. Kết thúc ba tuần rượu, người dân hóa vàng mã, chén rượu cúng thổ công được đổ lại xung quanh miếu, mọi người cùng chúc tụng nhau những điều tốt đẹp dưới sự chứng kiến của thần linh. Với những nghi lễ đó, họ gửi gắm niềm tin năm mới có nhiều điều may mắn, tốt lành cho gia đình, thôn, làng. Không chỉ vậy, các ngày tết còn lại, người dân trong làng vẫn thay nhau lên miếu thổ công thắp hương để miếu luôn ấm cúng.

Tục cúng thần thổ công của người Tày, Nùng mang nhiều ý nghĩa. Trong đó, về mặt tín ngưỡng, tục lệ này giúp người ta gửi gắm những tâm tư, thêm động lực để  vượt qua những khó khăn, bất trắc trong cuộc sống và giúp gìn giữ phong tục tập quán lâu đời. Đặc biệt, tục cúng thổ công còn giúp cố kết cộng đồng người Tày, Nùng, khi thông qua những hoạt động này mà các thành viên trong thôn, làng có điều kiện để đoàn kết, phát triển, cùng nhau hướng tới tương lai tốt đẹp.

Trải qua bao đời, tục cúng thổ công dịp tết cổ truyền không chỉ là nghi lễ sinh hoạt tâm linh, tín ngưỡng của người dân mà còn là cách thức giáo dục về lòng biết ơn đối với các thế hệ đi trước. Qua đó, còn thể hiện sự đoàn kết, gắn bó keo sơn trong cộng đồng nơi cư trú của đồng bào dân tộc Tày, Nùng, đồng thời nhân lên tình làng, nghĩa xóm càng thêm ấm áp hơn mỗi dịp tết đến, xuân về.